موضوع: فرق بین مساله اجتماع امر ونهی ومساله تعارض/اشکالات آیه الله خوئی(ره) /وجود وعدم وجود ملاک

در اول درس استاد یک روایت از باب تیمُّن وتبرُّک بیان کردند:

قال علیٌّ (ع) :«معرفة النفس انفع المعارف»[1]

بحث ما در مورد فرق بین مساله اجتماع امر ونهی ومساله تعارض بود،مرحوم صاحب کفایة(ره)مساله اجتماع امر ونهی تعارض را منوط کرد به وجود ملاک وعدم وجود ملاک.

که اگر چنانچه با دلیل ثابت شد که هر دو حکم دارای ملاک هستند در اینصورت می شود از باب اجتماع امر ونهی والَّا اگر یکی از وجوب یا حرمت دارای ملاک بود امَّا لا علی التعیین می شود از باب تعارض.

مرحوم آیة الله خوئی(ره) اشکالاتی به مطلب مذکور شیخ اعظم انصاری(ره) گرفتند که در ادامه محضر شما تقدیم می گردد:

«اشکالات مرحوم آیه الله خوئی(ره) بر کلام شیخ اعظم انصاری رحمة الله علیهما»

اشکال اول:مساله اجتماع امر ونهی وتعارض منوط به وجود ملاک وعدم ملاک نیست چون اگر اینگونه باشد بحث مُبتنی بر مذهب عدلیِّة می شود در حالی که بحث اجتماع وتعارض بنابر مذهب اشعریِّة هم جریان دارد،بنابراین باید گفت که مساله اجتماع امر ونهی ومساله تعارض منوط به تبعیَّت احکام از مصالح ومفاسد وعدم تبعیَّت نیست، بلکه مبتنی بر سرایت نهی در متعلَّق امر وعدم سرایت آن است.

کسانی که قائل به سرایت هستند دو تا امر را پذیرفتند :

1)مَجمَع (همان عمل مجمع امر ونهی) وجوداً وماهیَّتا یکی است .

2)مجمعِ دو چیزمتلازم، حکم یکی بر دیگری سرایت میکند واز حکم همدیگر تَخَلُّف نمی کنند ، بر این اساس معتقدند به امتناع ِ اجتماع امر ونهی فی شیئٍ واحد.

واگر قائل به عدم سرایت هستند آنها دو چیز را پذیرفته اند:

    1. مجمع وجوداً وماهیَّتاً دوتا ست

2)در مُتلازمین حکم از یکی به دیگری سرایت نمی کند، ویا به عبارت روشن تر:

«احدُ المُلازمین تَخَلُّف می کند از حُکم ملازم دیگر»

یذیرندگان این دو مطلب قائل به جواز اجتماع هستد ، وقائلین به امتناع خود به خود می روند تحت تعارض (چرا که تَعَدِّد عنوان موجب تعدُّدِ مُعَنوَن می شود).[2]

نظر استاد:اشکال مرحوم آیة الله خوئی (رحمة الله علیه) وارد است ، چون همانگونه که مساله اجتماع وتعارض مُبتَنی بر تعلُّق اوامر ونواهی به طبایع وافراد نیست در اینجا نیز می گوئیم بحث تعارض واجتماع منوط به وجود وعدم وجود ملاک نیست بلکه مُبتنی بر چیز دیگری است ( وآن سرایت امر به متعلِّق نهی وعدم سرایت امر به متعلِّق نهی است).

پس بر هر دو مبنای عدلیِّة واشاعرة بحث جریان دارد.

خلاصة کلام:به نظر استاد اشکال آیة الله خوئی بر مرحوم آخوند خراسانی(ره) وارد است وقابل قبول.