موضوع: نهی/اجتماع امر ونهی /آیا بحث اجتماع امر ونهی شامل تمام اقسام وجوب وحذمت می شود؟

بحث در مورد این بود که مساله اجتماع امر ونهی آیا شامل اقسام وجوب و حرمت می شود یا خیر؟

در این ارتباط اقوالی وجود دارد:

قول اول(قول صاحب کفایة وجمعی از مُحققین مثل مرحوم حضرت امام ره):مساله اجتماع امر ونهی شامل تمام اقسام وجوب وحرمت می شود وسه دلیل برای این نظریِّة اقامه کردند:

دلیل اول:ملاکی که در نزاع در مساله اجتماع وجود دارد، در تمام اقسام وجوب وحرمت هم این ملاک وجود دارد ، نزاع این است که آیا تَعَدُّدِ عنوان موجب تعدد معنون می شود یا نه؟وآیا احکام با هم تضادّ دارند یاخیر؟

دلیل دوم: عنوانی که اصولیُّون آورده اند این است که امر ونهی در عنوان اصلاق دارد ومُقَیَّد به بضی از اقسام وجوب وحرمت نیست، وهمین اظلاق عنوان دلیل بر شمول بر تمام اقسام وجوب وحرمت می شود.

دلیل سوم: ادلِّه ای که قائلین به جواز اجتماع وعدم جواز آن(یعنی امتناع)آورده اند عمومیَّت دارد وشامل تمام اقسام وجوب وحرمت می شود.

عبارت صاحب کفایة:لا یخفی انَّ ملاک النِّزاع فی جواز الاجتماع والامتناع یَعُّمُّ جمیع الاقسام الایجاب والتحریم کما هو قضیَّة ُاطلاق اللفظ الامر والنهی لِما عرفتَ من عموم الملاک لجمیع الاقسام کذا ما وقع فی البین من النقض والابرام.[1]

دراینجا باید بگوئیم که خود مرحوم صاحب کفایة سه دلیل بر اینکه اجتماع شامل تمام اقسام وجوب وحرمت می شود اِقامه کردند وبعد مثالی زدند برای حرمت تخییری و وجوب تخییری مثل: صَلِّ وصُمّ.

در مورد بحث تعیینی هر چه گفتیم عینا درمورد امر ونهی تخییری هم همین جاری وساری است.

مرحوم امام(ره):دلیل بر عمومیَّت را عقلی بودن بحث جواز وعدم جواز ِ اجتماع مطرح کرده اند،پس در تمام اقسام وجوب وحرمت جریان دارد گرچه لفظِ امر ظهور در وجوب تعینی ،عینی ، ونفسی وهمچنین لفظ نهی ظهور ددارد در نهی تعیینی، عینی،نفسی.

(عبارت حضرت امام "رضوان الله تعالی علیه"در کتاب تنقیح الاصول)

لِاَنَّ البحثَ عَقلیٌّ یجری فی جمیع ذلک لا لفظیٌّ ، کی یُقال انَّ لفظ الامر ظاهرٌ فی وجوب العینی والتعینی والنفسی.[2]

در اینجا به بعضی از ادلِّه صاحب کفایة صاحب فصول(ره) اشکال کرده اند:

البته قبل ار بیان اشکالات صاحب فصول بر آخوند خراسانی یک اشکال دیگری مطرح است:آیا صِرف مُطلق بودن ِ امر ونهی در عنوان می تواند دلیل باشد بر عمومیَّت؟ پس اطلاقِ امر ونهی در عنوان دلیل مُستحکمی به حساب نمی آید.

وامَّا اشکال صاحب فصول بر آخوند:درست است که در عنوان لفظ امر ونهی اطلاق هست وظاهر لفظ هم ظهور دارد در وجوب وحرمت نفسی وعینی وتعیینی ولی در صورتی که انصراف در اینجا وجود نداشته باشد در حالی که در اینجا انصراف وجود دارد ولفظ امر انصراف دارد به وجوب تعیینی ، تخییری، نفسی وهمچنین لفظ نهی انصراف دارد به حرمت نفسی، تعیینی،تخییری،دارد.

عبارت صاحب فصول در کتاب فصول الغرویَّة:اطلاق الامر والنهی فی العنوان یَنصَرِفُ الی النفسیین العینیین والتعیین و....[3]

مرحوم صاحب کفایة به اشکال مرحوم صاحب فصول پاسخ می دهد: انصراف سه تا سرمنشا دارد ثبوتاً(که وجود هرسه ملاک در مانحن فیه وجود ندارد)

1)غلبه وکثرت وجود یک چیزی در یک مکانی مثلاً در یک مکانی نیروهای پاسدارنسبت به سائر نیروهای مسلح زیادتر باشند

2)اکمایَّت یک فرد نسبت به سائر افراد،مثلاً وجوب عینی اکمل است از وجوب تعیُّنی

3)کثرت غلبه استعمال یک لفظ در یک معنی