درس خارج اصول استاد عبدالمجید مقامی

1403/07/22

بسم الله الرحمن الرحیم

 

موضوع: نهی/مقام ثبوت /مقام اثبات

 

بحث درباره مطلب دوم نهی بود. اگر چنانچه کسی یک فرد از افراد منهی عنه را انجام داد، آیا صیغه نهی از مابقی افراد ساقط می‌شود یا نه؟ مثلاً لاتشرب الخمر. اگر کسی احیاناً شرب خمر کرد، چه افراد طولی چه افراد عرضی (نوشیدن شراب از چند ظرف)، آیا نهی از بقیه افراد ساقط می‌شود؟

اگر یکی را انجام داد، یک عصیان کرده است و روی بقیه افراد نهی همچنان باقی است.

بررسی بحث در دو مقام:

    1. مقام ثبوت: یک. نهی به صورت عام استغراقی لحاظ شود؛

2) مقام اثبات:نهی به صورت عام مجموعی لحظ شود مثل مرحوم آخوند خراسانی (ره) قائلش هست.

 

اما مقام ثبوت: نهی بر دو قسم است:

الف) نهی که مولی می‌تواند به صورت استغراقی لحاظ کند؛ یعنی ترک تک‌تک افراد منهی عنه مورد مطلوب مولاست. در این صورت اگر کسی برود و یک فرد از منهی عنه را عصیان کند، مابقی افراد همچنان در حال نهی هستند، ثبوتاً مولی می‌تواند نهی را به صورت استغراقی لحاظ کند، ظاهر نهی یک نهی است ولی در واقع نهی به هزار نهی تبدیل می‌شود مثل لاتشرب الخمر گفته که مشتقلا خودش دارای نهی خواهد بود.

پس اگر شرب خمر هزار فرد داشته باشد اگر مکلف هزار را ترک کرده است و اگر شرب خمر هزار تا فرد داشته باشد و مکلف هزار را انجام دهد، هزار تا امتثال انجام داده است. نهی که عقابش بستگی به ظرفیت مفسده دارد و هر کدام مفسده‌اش کمتر باشد، عقابش کمتر است.

پس اختلاف در ظرفیت‌ها برمی‌گردد به اختلاف در مفسده‌ها.

در مقام ثبوت مولی می‌تواند نهی را به صورت عام مجموعی لحاظ کند.

ترک مجموعه افراد منهی عنه به صورت عموم مجموعی مطلوب مولی است. منهی عنه مجموعه افراد هستندکه اگر ترک شوند یک امتثال دارد. پس نهی به تعداد افراد منحل نمی‌شود. حال اگر کسی یک فرد از افراد منهی عنه را انجام داد، مابقی افراد دیگر نهی ندارد.

مثلاً مولی می‌گوید لا تفطر فی شهر رمضان ولی اگر کسی یک لقمه خورد در اینجا اگر نهی را عام مجموعی بدانیم خوردن لقمه بعدی اشکالی ندارد.

بعضی از اصولیون مثل نائینی و اصفهانی مطلب را هم ثبوتاً و اثبات مطرح کردند. ولی محقق آخوند (ره) فقط ثبوتاً بیان کردند.

عبارت محقق اصفهانی: «لا یذهب علیک انّ اعدام الطبیعة اذا الوحظت مغایرة بالقیاس الی نقائصین و رتَّب الحکم ... لهم یکن مانع من بقاء النهی علی حاله بواسطه عصیانهِ فی بعض متعلّقه».[1]

 


[1] نهاية الدّراية في شرح الكفاية، الغروي الإصفهاني، الشيخ محمد حسين، ج2، ص290.