موضوع: بررسی خطبه فدکیة حضرت زهراء(س)/استجابت دعابه برکت صلوات برمحمدوآل محمد /حقیقت شرعیه

موضوع: شرح خطبه فدکیه

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین و اللعن الدائم علی اعدائهم اجمعین.

خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها) در مسجد النبی (صلی الله علیه و آله)

بحث پیرامون خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها) بود به این جمله رسیدیم که حضرت می فرماید: «صلى الله على أبي نبيه، و أمينه علی الوحی و صفيه»[1] درود خدا بر پدرم که پیامبر و امین او بر وحی الهی و برگزیده خدا است.

اهمیت صلوات

چند جمله درباره صلوات بحث کنیم؛ یکی معنی صلوات و دیگری اهمیت و حکم صلوات.

خداوند در قرآن می فرماید: ﴿إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يصَلُّونَ عَلَى النَّبِي يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا﴾[2] همانا خداوند و ملائکه بر پیامبر درود می فرستند ای اهل ایمان شما هم بر پیامبر درود وسلام بفرستید سلام فرستادنی،ویامعنی این باشدکه تسلیم او باشید، تسلیم شدنی.[3]

صلوات خداوند و ملائکه بر مؤمنان

از طرفی در جای دیگر خداوند می فرماید: ﴿هُوَ الَّذِي يصَلِّي عَلَيكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا﴾[4] آن خداوندی است که بر شما درود می فرستد و ملائکه نیز بر شما درود می فرستند که شما را از تاریکی ها به نور هدایت کنند. «یصلّی» از ماده صلاة در اینجا به معنی توجه و عنایت مخصوص است و این عنایت از خداوند همان نزول رحمت است و در مورد فرشتگان استغفار و تقاضای رحمت برای مؤمنان است که از آیات قبل بر می آید ذکر و یاد زیاد آن ها و تسبیحشان در صبح و شام سبب این عنایت ویژه می شود.

استغفار ملائکه برای اهل ایمان

در سوره غافر می خوانیم: ﴿الَّذِينَ يحْمِلُونَ الْعَرْشَ ... وَيسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا﴾[5] حاملان عرش خدا برای مؤمنان پیوسته استغفار می کنند و این بشارت بزرگ و نوید مهمی برای مؤمنان است که همواره به یاد خدا هستند و خداوند هم به یاد آن ها است. این تعبیر «یصلّی» فعل مضارع است و دلیل بر استمرار می باشد که مؤمنان همیشه زیر پوشش رحمت خدا و فرشتگان قرار دارند و در سایه این رحمت، آن ها را از ظلمت و غفلت به نور حکمت و ایمان و تقوا خارج می کنند و آن ها را از ظلمات اوهام و شهوات و وسوسه های شیطانی بیرون می آورند و به نور یقین و اطمینان و تسلّط بر نفس رهنمون می سازند.

وجوب صلوات در تشهّد نماز

در مورد واجب بودن صلوات، هرچند امر، ظاهر در وجوب است ولی قدر مسلّم از وجوب به اتفاق همه فقهای امامیه و بسیاری از اهل تسنن مثل شافعی و احمد حنبل در نماز بعد از شهادتین واجب است که اگر صلوات بر پیامبر (صلی الله و علیه و آله) و آلش (علیهم السلام) فرستاده نشود نماز باطل است و تمامیت نماز به صلوات است؛ چنان چه این اشعار به شافعی نسبت داده شده است:

یا آل بیت رسول الله حُبّکمفرض من الرحمن بالقرآن انزله

کفاکم من عظیم القدر أنّکممَن لم یُصلّ علیکم لا صلاة له

تنها جایی که شافعی و احمد حنبل صلوات را واجب می دانند در تشهد است البته با اضافه «و آل محمد».

صلوات در نزد یاد پیغمبر (صلی الله علیه و آله)

در غیر از تشهد نماز در جاهای دیگر که اگر کسی نام مبارک «محمد» را بشنود و یا به زبان جاری کند، نوعاً فتوا داده اند که مستحب مؤکّد می باشد که صلوات بفرستند. تنها مرحوم صدوق از امامیه فتوای به وجوب داده اند و از علمای اهل سنّت هم زمخشری به او نسبت داده شده است.[6] البته عمل به احتیاط خوب است که کسی که بنا دارد به آن عمل کند نباید ترک کند؛ زیرا توبیخ هایی در روایات وارد شده که اگر کسی نام پیامبر را بشنود و بر او صلوات نفرستد خداوند او را از رحمتش دور می کند. چند روایت در کافی هست که اگر از روی بی اعتنایی صلوات از یادش برود راه بهشت را گم می کنددر روایاتی هم از ترک صلوات تهدید شده هرچند در نماز باشد.

حتی بعضی گفته اند صلوات به رمزهم نباشد به صورت «ص» و یا «صلعم» و این کفایت نمی کند چه در گفتار و چه در نوشتار باید صلوات، صریح و کامل باشد و آیه ﴿وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى﴾[7] هم به همین مورد معنی شده است.

آثار عظیم صلوات

اما آثار عظیم صلوات، چه دنیایی و چه آخرتی، خیلی زیاد است. در روایتی آمده است کسی از صلوات پرهیز نمی کند مگر جاهل مغرور.[8] و پیامبر (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «من صلی علیّ مرةً صلّی الله علیه عشرة» در روایت دیگر می فرماید: «صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ أَلْفَ صَلَاةٍ فِي أَلْفِ صَفٍّ مِنَ الْمَلَائِكَة»[9] و در روایت دیگری می فرماید: «صلّی علیه کل شیء» و باز می فرماید: «کسی که به حبیب خدا صلوات بفرستد خداوند هم ده مرتبه به او رحمت می فرستد» تا جایی که می فرماید: «در هزار صف از ملائکه یاد او می کنند».[10]

از بحث های گذشته به دست آمد که صلوات، دعا و ذکر است که اگر کسی بخواهد از آن بهره مند شود باید حالت دعا داشته باشد لذا می گوییم: «اللهم صلّ علی محمد و آل محمد» چون به پیامبر محبت داریم برای او درخواست درود و رحمت می کنیم.

صلوات بلند نفاق را می برد

از طرفی امر شده است به بلند صلوات فرستادن که روایات آن در کافی و معانی الاخبار آمده است فرمود: «ارْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ بِالصَّلَاةِ عَلَيَّ فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالنِّفَاقِ»[11] عرض شد، قدر متیقّن از وجوب صلوات در تشهد نماز است که ترک عمدی آن مبطل نماز است و در غیر این صورت، مستحب مؤکّد است.

کدام نام صلوات دارد؟

و نام حضرت چه صراحتاً چه بالکنایه مثل محمد (صلی الله علیه و آله و سلّم) و چه ابوالقاسم و چه مصطفی یا احمد هر جا ذکر شد این حکم را دارد چه خودش اسم ببرد و یا به گوشش بخورد. و مدرک این حکم، روایات زیادی است که از شیعه و سنّی به ما رسیده است.

وجوب فوری صلوات

ضمناً وجوب یا استحباب صلوات، فوری است تا شنید باید فوراً صلوات بفرستد و به قدری این معنی مهم است که بعضی فقها فرموده اند: «اگر در دلش به یاد حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) بیفتد، صلوات بفرستد» و ذکر را اعم گرفته اند از لسانی و قلبی.

سلام و صلوات بر امامان و پیامبران (علیهم السلام)

اما امامان و پیغمبران (علیهم السلام) هم سلام بر آن ها مستحب است. با شنیدن نام و یا بردن نامشان و لکن مثلا او بگوید: «اللهم صلّ علی محمد و آل محمد و علی موسی (علیه السلام)» و یا بگوید: «علی نبیّنا و آله و علیه الصلاة و السلام». مگر حضرت ابراهیم (علیه السلام) که صلوات مستقل بر او رسیده است: «اللهم صلّ علی ابراهیم و آل ابراهیم».

استجابت دعا به برکت صلوات

در فضیلت و آثار صلوات، آن قدر روایات ذکر شده که به نقل بعضی از محققان، قابل شمارش نیست. یکی از آثار آن این است که به فرمایش امام صادق (علیه السلام) دعا بالا نمی رود تا وقتی صلوات بر پیغمبر و آل او نفرستند.[12]

صلوات سنگینی حسنات

یکی دیگر از برکات صلوات این است که سنگین ترین عمل مثبت صلوات بر محمد و آل او است.[13] و از امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) روایت شده بردای قیامت مؤمن در موقف حساب حسناتش کمتر است از سیئاتش ناگاه صلوات هایی که فرستاده حسناتش را سنگین می کند.[14]

معنی صلوات

صلوات در لغت عرب و استعمالات گاهی به معنی دعا است. قرآن می فرماید: ﴿خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ﴾[15] . ﴿أُولَئِكَ عَلَيهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ﴾.[16] یکی دیگر از معانی صلوات، تعظیم و تجلیل و تکریم و احترام است که ﴿إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يصَلُّونَ عَلَى النَّبِي﴾[17] به این معنی است.

صلوات کامل باشد

البته صلواتی که کامل باشد نه ابتر. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: صلواتی که بریده است بر من نفرستید، پرسیدند چیست؟ فرمود: نام من را ببرید و نام آل را نبرید.

عبد الله بن زبیر در ایام حکومتش در مکه معظمه، نماز جمعه می خواند ولی صلواتی که در خطبه باید خوانده شود نمی خواند. گفتند: ابن زبیر خود پیامبر فرموده صلوات بر آل را ترک نکنید. گفت: می ترسم اسم آل محمد را در خطبه ببرم ادعای مقام کنند برای این که طغیان نکنند، اصلاً صلوات را ترک می کنم با این که می دانم ترک آن صحیح نیست.[18]

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) روز اول ماه مبارک پا روی پله اول منبر و دوم و سوم نهادودرهرکدام ، آمین گفت. پرسیدندچه بود؟در جواب فرمود: در اولی جبرئیل فرمود: کسی که عاق والدین باشد، از رحمت خدا دور است. و در دومی فرمود: ماه رمضان بگذرد و شخص آمرزیده نشود. و سومی فرمود: کسی که نام محمد (صلی الله علیه و آله) را بشنود و صلوات بر او نفرستد، از رحمت خدا دور است