موضوع: بررسی خطبه حضرت زهراسلام الله علیها/خطبه حضرت درمسجدالنبی /خطبه معروف به نقل ازمرحوم مجلسی - شرح خطبه فدکیه

علم و طهارت حضرت زهرا (سلام الله علیها)

در کتاب شریف اصول کافی ازامام باقر(ع) روایت می کند: «لمّا ولدت فاطمة عليها السلام أوحى الله إلى ملك فأنطلق به لسان محمد صلى الله عليه وآله فسماها فاطمة، ثم قال: إني فطمتك بالعلم وفطمتك من الطمث، ثم قال أبو جعفر عليه السلام: والله لقد فطمها الله بالعلم وعن الطمث في الميثاق».[1]

وقتی فاطمه زهرا متولد شد خداوند به فرشته ای وحی کرد و او بر زبان رسول الله (صلی الله علیه و آله) جاری ساخت و فاطمه را فاطمه نامید. سپس رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: من تو را مخصوص دانش ساختم و تو را از خون عادت بازداشتم. سپس امام باقر (علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند در وقت گرفتن میثاق فاطمه مخصوص به دانش بود و از پلیدی ‌ها پاک بود.

خطبه حضرت زهرا سلام الله علیها در مسجد النبی

عبدالله بن حسن با سندش از پدرانش روایت می‌کند: «إنه لما أجمع (اجتمع) أبو بكر وعمر على منع فاطمة عليها السلام فدكا وبلغها ذلك لاثت خمارها على رأسها، واشتملت بجلبابها، وأقبلت في لمة من حفدتها ونساء قومها تطأ ذيولها، ما تخرم مشيتها مشية رسول الله صلى الله عليه وآله حتى دخلت على أبي بكر وهو في حشد من المهاجرين والأنصار وغيرهم فنيطت دونها ملاءة فجلست ثم أنت أنة أجهش القوم لها بالبكاء، فارح المجلس،[2] ثم أمهلت هنيئة[3] حتى إذا سكن نشيج القوم وهدأت فورتهم،[4] افتتحت الكلام بحمد الله والثناء عليه والصلاة على رسوله، فعاد القوم في بكائهم».[5]

این خطبه را که حضرت زهرا (سلام الله علیها) در مسجد النبی ایراد فرموده است. در کتاب‌های مختلف به سندهای گوناگون نقل شده است مرحوم مجلسی در کتاب بحار می‌گوید: این خطبه از خطبه های معروف و مشهور است که شیعه و سنی آن را با سندهای گوناگون نقل کرده‌اند.[6] ابوالفضل احمد بن طاهر معروف به ابن طیفور (۲۰۴ - ۲۸۰ ه‌ق) مولف «بلاغات النساء» که در عصر امام هادی و امام حسن عسکری (علیهما السلام) می‌زیسته، اصل خطبه را که با متن کتاب «احتجاج» مرحوم طبرسی تفاوت‌هایی دارد آورده است.

نویسنده کتاب بلاغات النساء که خطبه های خانم ها را جمع‌آوری کرده و اولین خطبه را خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها) قرار داده می گوید: به زید بن علی بن الحسین بن علی ابی طالب[7] گفتم: گمان برخی این است که این خطبه با چنین بلاغتی از حضرت فاطمه نیست بلکه ساخته و پرداخته «ابو العنیاء» می باشد. وی در پاسخ گفت: من بزرگان و مشایخ آل ابوطالب را دیدم که این خطبه را از پدران خود روایت می‌ کردند و به فرزندان خود تعلیم می دادند و این خطبه را پدرم برایم روایت کرده است و از جدم تا برسد به فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و بزرگان شیعه پیش از آنکه جد ابو العنیاء متولد شود این خطبه را روایت کرده و به یکدیگر درس می‌دادند. و ابو العنیاء همان «محمد بن قاسم بن خلّاد بصری» است از شاعران و ادیبان مشهور عرب است که سال ۲۸۳ وفات یافته و یکی از راویان خطبه حضرت زهرا می باشد.

اما ترجمه قسمت اول این خطبه این است که وقتی خلیفه اول و دوم بر منع حضرت فاطمه (سلام الله علیها) اجتماع کردند و این مطلب به گوش حضرت رسید، روسری خود را بر سرشان پیچیدند و روپوش خود را بر تن نمودند و در ضمن جماعتی به سوی مسجد آمدند که از یاران و زنان خویشاوند خود بودند و چون لباسشان بلند بود در حال راه رفتن در پایین لباس خود پا می‌گذاشتند و راه رفتن آن حضرت از راه رفتن رسول خدا هیچ کم نداشت.

خَرْم یعنی نقص و ترک. و مشِیَة نوع و هیئت راه رفتن می باشد. این وزن برای هیئت یک کاری می آید ولی وزن فَعلَه برای انجام یک بار می آید مثل «جلست جلسة» مثل «مرّةً».

تا اینکه حضرت وارد بر ابوبکر شدند در حالی که در جمع زیادی از مهاجر و انصار و دیگر گروه‌ها قرار داشت. «حشد» جمعیت زیاد. پس میان آن حضرت و مردم پرده‌ای نصب شد و حضرت نشست و ناله جان سوزی کرد که مردم به گریه افتادند.

سرگذشت فدک

فدک سرزمین غلّه خیزی در حجاز است به فاصله ۱۴۰ کیلومتر از مدینه. در سال هفتم هجری یهودیان سرزمین خیبر به علت ترسی که بعد از فتح خیبر از مسلمانان داشتند فدک را صلح کردند به رسول الله و از آن تاریخ به ملک خاص رسول اکرم صلی الله و علیه و آله در آمد چون مسلمانان در به دست آوردن فدک پیکار ننموده بودند. خداوند در قرآن می فرماید: ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى﴾[8] هرچه را خداوند از اموال اهالی دهکده ها به پیامبر برگرداند آن اموال مخصوص خدا و رسول و خویشاوندان وی می باشد در واقع اینها غنایمی است که بدون جنگ به دست آمده برای پیامبر است. ﴿وَ مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيهِ مِنْ خَيلٍ وَ لَا رِكَابٍ﴾[9] آنچه را از مال کافران به رسولش برگرداند، آن چیزی است که شما اسب و استری بر آن نتازاندید؛ یعنی بدون جنگ به دست آمد، مثل فدک که یهود اهل کتاب آن را به پیامبر بخشیدند.

این دو آیه با صراحت بیان می کند فدک به ملک طلق رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در آمد و همه مذاهب اسلامی در این موضوع اتفاق نظر دارند و در مسند احمد حنبل در باب صله رحم از ابوسعید خدری نقل شده است وقتی آیه ﴿وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ﴾[10] نازل گردید نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «یا فاطمه لک فدک» ای فاطمه! فدک برای تو است. و بر اساس این روایتة فدک به ملک شخصی زهرای اطهر (صلوات الله علیها) در آمد ولی متاسفانه خلیفه اول آن را از تصرف حضرت زهرای مرضیه در آورد و آن را به عنوان اموال عمومی و ثروت ملی اعلام کرد.