موضوع: المفاهيم/الجملة الشرطية /تداخل در مسببات

سخن پیرامون تداخل اسباب و مسببات بود که تا اینجا ما دلیل قائلین به عدم تداخل اسباب را جواب دادیم. یقع الکلام فی تداخل المسببات:

تداخل در مسببات

و نبحث عن ذلک فی ثلاث مقامات:

المقام الاول

آنکه تداخل مسببات مبتنی بر آن است که قائل به تداخل اسباب نباشیم؛ اذا نمت فتوضاء و اذا بلت فتوضاء، چون اگر قائل به تداخل اسباب شدیم اینجا در حقیقت یک سبب هست و یک مسبب، آنگاه به بحث تداخل در مسببات می‌رسیم که قائل باشیم که تداخل در اسباب نیست، نمت یک وضو می‌طلبد و بلت هم یک وضو می‌طلبد.

این از مطلب اول، یعنی می‌گوییم حال که دو سبب هست، دو مسبب را می‌خواهد، بحث می‌کنیم و می‌گوییم یک مسبب می‌تواند مصداق امتثال هر دو باشد یا نمی‌تواند؟ (این تداخل در مسبب است)

می‌گوییم اینجا قطعاً دو سبب است ولی آیا یک وضوی ما می‌تواند مصداق هر دو سبب باشد؟

مرحوم نائینی می‌گوید هرگز نمی‌تواند.

ما هم این کلام ایشان را بحث می‌کنیم و هم‌کلام کسانی را که قائل به تداخل در مسببات‌ هستند.

المقام الثانی

مثال‌های تداخل در مسببات چیست؟

ما بحثی داریم در فقه به نام منزوحات بئر (لمعه اول کتاب طهاره) تا زمان علامه حلی این نظریه رایج بود و از زمان علامه حلی این نظریه رایج رخت بربست، چون علامه حلی این نظر را نقد کردند.

(نقل می‌کنند که چند بار استنباط کرد و با خودش گفت شاید در خانه‌ام چاه است و برای اینکه گرفتار نباشم استنباطم به این سمت می‌رود، چاه منزل را پر کرد و دوباره تلاش کرد و به همان نتیجه رسید معلوم شد که استنباطش منفعتی نیست).

مثال اول: در فقه آمده است که اگر موش در چاه مرد باید 7 دلو از چاه بیرون بریزند تا آب چاه پاک شود، نیز داریم اگر صبی غیر بالغ در چاه بول کرد آن را هم 7 دلو از آب چاه بکشند؛ حال اینجا سخن است که اگر هم موش افتاد و هم صبی غیر بالغ در این چاه بول کرد، اینجا از مصادیق تداخل در مسببات است یعنی دو سبب در اینجا قطعی است. آیا 7 دلو آب کشیدن این مصداق امتثال هر دو امر هست یا مصداق امتثال هر دو امر نیست؟ این بر این مبناست که تداخل اسباب را نپذیرفتیم، حال می‌پرسیم تداخل در مسبب می‌شود یا نمی‌شود؟

کسانی هستند که می‌گویند تداخل در مسبب می‌شود و کسانی هم هستند که می‌گویند نمی‌شود، البته مشهور بین فقها این است که تداخل در مسبب نمی‌شود.

این از خروجی این بحث است تداخل یا عدم تداخل

نکته: چه در بحث تداخل اسباب و چه در بحث تداخل مسببات حساب استثنائها جداست، یعنی در این بحث ممکن است کسانی محکم معتقد به تداخل مسببات هستند اما دلیلی قائم شد که تداخل نمی‌شود، آنها هم تداخل را نمی‌پذیرند مانند همین مثال.

مثال دوم: ظهار کفاره دارد مانند کفاره افطار در ماه رمضان (عتق رقبه، اطعام ستین مسکیناً و روزه 60 روز) در اینجا باید کفاره بدهد؛ حال اگر او روزه‌اش را هم خورد، اینجا دو سبب هست یک سبب ظهار است و یک سبب روزه‌خواری، آیا در اینجا آزاد کردن یک عبد مصداق امتثال هر دو هست یا نیست؟

اینجا هم بحث تداخل است، اگر کسی بگوید یک عبد را آزاد کند هم کفاره ظهار را پرداخته و هم کفاره ماه رمضان را، این می‌شود تداخل اما اگر گفت نه، به‌حساب همانی که نیت کرده است می‌شود اگر نیت کفاره ظهار باشد کفاره ظهار است و برعکس، اما اینجا مشهور گفته‌اند تداخل نیست چون کفاره برای تأدیب است، چون می‌خواهند ادبش کنند این جریمه را می‌گذارند.

محل کلام این است که اگر هم ظهار و هم افطار عمدی کرد، اینجا اگر بگوییم با یک برده آزاد کردن جای هر دو را می‌گیرد می‌شود تداخل درحالی‌که فقها می‌گویند اینجا باید دو تا برده آزاد کند یا دو تا شصت روز روزه بگیرد یا دو تا 60 فقیر را اطعام کند.

اختصاص به این مثال ندارد اگر دو سبب کفاره آمد ما از شارع مقدس به دست آوردیم که این دو سبب دو مسبب می‌خواهد چون قرار بر تأدیب است و اگر دو تا یکی شود آن تأدیب بایسته صورت نمی‌گیرد.

مثال سوم: اگر کسی دو لباس هم‌جنس را از بین برد، اینجا می‌توانیم با رد کردن یک پیراهن به مالک امتثال را محقق شده ببینیم؟ بگوییم با دادن یک پیراهن هم مصداق امتثال ثوب اول است و هم امتثال ثوب دوم است؟

چون هدف ضمان، جبران خسارت است، جبران خسارت با پرداخت دو ثوب است نه یک ثوب.

در همه مثال‌های غرامات و دیات… هم دست شکسته و هم پا، دست یک دیه دارد و پا یک دیه دارد و امثال‌ذلک.

مثال چهارم: اگر کسی دو حاجت داشت و نذر کرد که اگر این حاجتش برآورده شود یک گوسفند بدهد و اگر آن حاجتش برآورده شد یک گوسفند دیگر ذبح کند، اتفاقاً هر دو حاجتش برآورده شد آیا می‌تواند به یک گوسفند اکتفا کند؟

اگر تداخل در مسببات را گفتیم یک گوسفند کافی است، اما اگر تداخل را قائل نشدیم اینجا دو گوسفند را باید بدهد. حکمتش هم این است که نذر تشکر است.

مثال پنجم: در باب حدود 80 ضربه، حد قذف هم 80 ضربه است؛ حال اگر شراب‌خوار قذف هم کند اینجا دو گناه کرده و دو مجازات دارد.

خلاصه: مقام اول: بحث تداخل در مسببات پس از بحث از تداخل اسباب و عدم تداخل اسباب است.

مقام دوم: ثمرات این بحث و در ذیلش استثنائات هم بیان شد.

مقام سوم: ادله قائلین به عدم تداخل در مسببات.

مقام چهارم: ادله قائلین به تداخل در مسببات.