99/07/07
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: خارج بیع/ تعریف بیع/ تعریف شیخ انصاری/ اشکالات بر تعریف/ اشکال به هبه معوضه/ اقسام هبه
خلاصه جلسه گذشته
مرحوم شیخ انصاری در تعریف بیع فرمود انشائ تملیک عین بمال است. اشکالاتی که بر تعاریف دیگر داشت بر این تعریف وارد نیست اما اشکالات اختصاصس خود را دارد جامع افراد نیست بیع الدین علی من هو علیه و معاطات را شامل نمی شود در حالی که بدون تردید بیع هستند. چهار اشکال دیگر به تعریف شده است از این جهت مانع اغیار نیست. تعریف شامل اجاره می شود در پاسخ گفتیم اجاره تملیک منفعت است و تملیک عین نیست. اشکال دوم تعریف شامل صلح می شود پاسخ داده شد که صلح با بیع ماهیةً متفاوت است و اشکال سوم بر تعریف این است که شامل هبه معوضه است. و اشکال چهارم شامل قرض می شود.
اقسام هبه
بحث امروز درباره هبه معوضه است. در هبه معوضه می گوید وهبتک الدار به شرط اینکه صد میلیون هبه به من بدهد این همان بیع است لذا مانع اغیار نیست. شیخ در صدد پاسخ به این اشکال است. به صورت مفصل پاسخ شیخ را مطرح می کینم؛ به این بیان که هبه پنج قسم است و سه قسم نیست. در پاسخ تفصیلی اراتباط پنج قسم هبه را با بیع بیان می کنیم. قسم اول: هبه ای که مجانی و بدون عوض است. این قسم موضوعا از بیع بیرون است چون بیع مبادله مال بمال است. قسم دوم: هبه ای که واهب شرط نمی کند ولی موهوب له و متهب چیزی را در مقابل بخشش می دهد و احسان را با احساس پاسخ می دهد این قسم نیز هویتا با ابیع متغایر است چون فرض این است شرطی در آن نکرده اند. قسم سوم: هبه مشروطه است به این بیان خانه را هبه می کند به شرط اینکه صد میلیون به او هبه کند این قسم نیز با بیع متفاوت است چون اگر بیع بود باید ملکیت متعاقدین در یک زمان می بود در حالی که در باب هبه وهبت الدار به صد میلیون آقای واهب همزمان با مالکیت متهب مالک می شد در حالی که همزمان با مالکیت متهب مالک نمی شود و زمانی مالک می شود که متهب به او صد میلیون را به تملیک کند اما اگر بیع بود در زمان واحد مالک صد میلیون می شود. بنابراین در اینجا تملیک مستقل است و اگر تملیک عین بمال بود فقط بیع است و صلح و هبه نیست.
در اینجا ملاحظه ای است گویا شیخ انصاری می فرماید فقط در هبه مشروطه که با انجام شرط و پرداخت صد میلیون هبه لازم می شود در حالی که از روایات استفاده می شودبا پرداخت عوض لازم می شود خواه عوض را شرط کرده باشد یا شرط نکرده باشد با دادن عوض هبه لازم می شود. از عبارت شیخ استفاده می شود فقط در هبه معوضه است که وقتی عوض به عنوان هبه پرداخت شود هبه لازم می شود اما در غیر هبه معوضه اگر عوض پرداخت شود این خیار همچنان باقی است در حالی که صحیحه عبد الله بن سنان می گوید هر گاه عوض پرداخت شود خواه هبه مشروطه یا غیر مشروطه-هبه مجانی- باشد هبه لازم می شود.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا عُوِّضَ صَاحِبُ الْهِبَةِ فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يَرْجِعَ.[1]
سند روایت
سند شیخ طوسی به علی بن ابراهیم صحیح است. عبد الله بن سنان کان خازنا للمنصور و المهدی و الهادی و الرشید؛ به عبارت دیگری از نفوذی های معصومین علیهم السلام است.
ظاهر روایت در هبه مجانی اگر صاحب هبه عوض بدهد دیگر حق برگشت ندارد و لازم می شود.[2]
بنابراین آنچه نقض به تعریف بیع است قسم سوم از اقسام هبه است که هبه مشروطه می باشد چون اولاً خصوصیات بیع را ندارد. ثانیاً مانند بیع خیار مجلس ندارد.
سید یزدی در حاشیه مکاسب دو قسم دیگر بیان کرده اند.
قسم چهارم، هبه در مقابل هبه قرار بگیرد. مثلا بگوید ملکتک هذا بهبتک، باء متعلق به تملیک است یعنی تملیک به این شرط است. فرق این قسم با هبه معوضه در این است که اگر هبه را نگیرد اصل هبه باطل نمی شود. پس این قسم با هبه معوضه فرق دارد.
ان قلت- فرق این قسم با بیع که می گوید ملکتک هذا بهبتک کذا چیست؟
قلت- بیع مبادله مال به مال است ولی در اینجا مقابله فعل با فعل است. تملیک در اینجا فعل است و هبه فعل دیگری است.
قسم پنجم، مقابله بین مال و هبه باشد. واهب می گوید ملکتک کذا بمقابلة ما اعطیتنی یا بگوید ملکتک بعوض ما اعطیتنی. در این قسم مال بازاء هبه قرار گرفته است. باء متعلق به خود تملیک است یعنی تملیک در مقابل این هبه است. این از اقسام هبه است چون عوض( مال) در مقابل عین قرار نگرفته بلکه در مقابل فعل قرار گرفته، که عبارت از تملیک است. در این قسم روی فعل تکیه کرده است و روی مال تکیه نشده است. بنابراین در قسم فرم بیع نیست و با آن متفاوت است. متعلق گرچه مال است ولی مقابل آن قرار نگرفته است بلکه هبه و فعل در مقابل آن قرار گرفته است.