موضوع: فقه کاربردی/ روش های فقه کاربردی/ نقش زمان و مکان در استنباط/ بررسی شبهات/خرید و فروش خون

امام راحل در تایید نظر خود به آیت الله سید احمد خوانساری استناد کردند که مانند امام راحل در مورد شطرنج نظر دارند پس اولا امام راحل شطرنج را حلال نکردند و ثانیا در این عرصه فقهای دیگر مانند امام راحل فتوا دارند.

خرید و فروش خون

این نظر اختصاص به امام راحل ندارد بلکه دیگر فقها این نظر را نیز دارد. در گذشته غالبا فتوا این بود که خرید و فروش خون جایز نیست چون مفعت محلله مقصوده ندارد. علامه در نهایه الاحکام می فرماید: بیع الدم و شرائه حرام اجماعا لنجاسته و عدم الانتفاع به. آنچه انفتاع از خون متصور بود شرب الدم بود و شرب الدم حرام است. روایت معروف تحف العقول و نیز روایت فقه الرضا بر این حرمت دلالت می کند. روایت تحف العقول روایت انواع مکاسب از امام صادق علیه السلام است.« اما وجوه الحرام من البیع الشراء فکل امر یکون فیه الفساد مما هو منهی عنه من جهة اکله او شربه او کسبه او لبسه او نکاحه او مکله او امساکه او هبته او عاریته او شئ یکون فیه وجه من وجوه الفساد نظیر البیع للربا او البیع للمیة او الدم او لحم الخنزیر» و در ورایت فقه الرضا «مثل المیة و الدم» در مستدرک نقل شده است

کتاب تحف العقول را ابن شعبه حرانی که معاصر شیخ صدوق بود نوشته است. این روایت در اصل روایت کتاب اخلاقی است. این کتاب اصلا مسند نیست در مقدمه ذکر کرده است چون کتاب اخلاقی است اسناد را حذف کرده است مضامین اخلاقی در همه روایات آمده نیازی به سند ندارد.

کتاب های روایی بر سه قسم اند. قسم اول: کتاب هایی که مسند است شامل روایت صحیح، حسن، موثق وضعیف است کتاب کافی کلینی و تهذیب و استبصار شیخ طوسی من لایحضر الفقیه از این قبیل هستند ولی این قسم از کتاب ها برخی فقها فتوا داده اند هر حدیثی که در این کتاب ها است معتبر است مانند کسانی روایاتی که در کافی است معتبر است ولی در قسم دیگر کتاب ها چنین حکم درمورد انها نیست. برخی از این کتاب ها مانند کافی اسناد را ذکر کرده اند و برخی اسناد را در اخر کتاب ذکر کرده اند و نام آن را مشیخه گذاشته اند مانند مشیخه تهذیب و من لایحضره الفقیه. قسم دوم: روایاتی که علما سند آنها را حذف کرده اند مانند احتجاج طبرسی در مقدمه کتاب می فرماید اسناد روایات را حذف کرده چون کتاب او اعتقادی است و دلیل را بیان می کند اگر دلیل را قانع کننده دیدند روایت را بپذیرند و اگر قانع کننده نبود نپذیرند پس اگر سند ضعیف باشد و دلیل آن قوی بود بپذیرد. قسم سوم: سند روایات را حذف کرده اند چون روایاتی که نقل می کنند روایات اخلاقی هستند. برخی از کتاب غیر از اقسام فوق هستند و سند را حذف کرده اند مانند عوالی اللالی العزیریه فی الاحادیث الدینیه، سندها را حذف کرده برخی منابع آن از منابع اهل سنت است. البته در خصوص تحف العقول این نسبت داده شده که تالیف یکی از علما است. بنابراین به عنوان مستند فقهی نمی تواند چنین کتابی باشد.

روایت فقه الرضا که از مستدرک نقل شد. فقه الرضا نزد مشهور علما کتاب امام رضا علیه السلام نیست. در ابتدای کتاب قال علی بن موسی نوشته یکی ع را اضافه کرده درحالی مولف علی بن موسی بن بابویه است. هشت قول در خصوص کتاب فقه الرضا گفته شده است مسلم است که نمی توان آن را منسوب به امام معصوم کرد.

بنابراین این دو روایت در حرمت بیع الدم کافی نیست ولی از مسائل اجماعی است که در کنار میته، دم در قرآن آمده است. آنچه به آن انصراف دارد حرمت شرب آن است همچنانکه حرمت میته انصراف به خوردن و اکل است. شرب النجس حرام است اما اگر منفعت محلله عقلائیه داشته باشد بیع آن جایز خواهد بود پس خون در زمانی منفعت محلله عقلائیه نداشته است موضوع آن بود لذا حکم حرمت بیع الدم شده است اما در زمان خون منفعت معتد عقلائیه دارد مایه احیاء نفس است یقینا خرید و فروش آن جایز است. امام در مکاسب (محرمه ج1 ص57) می فرماید: والاشبه جواز بیعه اذا کان له نفع عقلائی فی هذا العصر، و الظاهر من شتات کلمات الفقها ایضا دوران حرمة التکسب بالنجاسات مدار عدم جواز الانتفاع کما مرت من جملة من کلماتهم.[1] ملاک حرمة الانتفاع است و نجاست ملاک نیست. خون و میته و چیزهای دیگری که از حیوان ذبخ می کنند حرام است اگر منفعت عقلائی داشته باشد خرید و فروش آن جایز است واگر منعفت نداشته باشد الان هم حرام است پس مدار این موضوع است. موارد دیگری نیز شارع مقدس حکم را بر موضوعی رانده است و در زمان دیگر موضوع تغییر کرده حکم آن هم تغییر کرده است. این نظر امام راحل بدیع نیست یعنی کلامی نو و در کلمات فقها نباشد نیست بلکه در بیع الدم فقهای دیگر با امام راحل هم نظر هستند. پس اگر اکثر منافع معتدبه عقلائی باشد بیع و شراء جایز است و اگر اکثر منافع حرام باشد و منفعت حلال خیلی کم باشد حکم آن حرمت است.

خرید ابزار موسیقی آیا جایز است؟ با توجه دارای منافع متعدبه عقلائی دارد و نیز منافع محرم دارد اگر به قصد منافع محلل بخرد یعنی هنر را برای نشر ارزش ها بکار برد حلال است. آیا می توان با این ابزار دین را نشر بدهد مثل قرائت قران با موسیقی یا با گوش دادن آهنگ حرام و در محتوای مقدس مداحی کند جایز نیست و هدف وسیله را توجیه نمی کند.