موضوع: فقه کاربردی/ روش های فقه کاربردی/ نقش زمان و مکان در استنباط/ بررسی شبهات

ده نمونه از نمونه هایی که پیامبر و ائمه علیهم السلام برای زمان و مکان نقش قائل بودند نقل کردیم. بر این باور بودن «اذا تغیر الموضوع تغیر الحکم» اما با حفظ موضوع حکم تغییر کند این مخالف نصوص صریح است« حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرامه حرام الی یوم القیامه»

بررسی شبهات

شبهه اول- پذیرش این مبنی به معنای نپذیرفتن جاودانگی دین و احکام است. یعنی با نقش زمان و مکان حکمی امروز هست روز دیگر نیست و با حلال محمد الی یوم القیام موافق نیست.

پاسخ- به نظرم از ابتدای طرح نقش زمان و مکان این شبهه پاسخ داده شده است. به این بیان احکام ثابت تا قیامت قابل تغییرنیست بلکه آنچه تغییر می کند موضوعات احکام است. آنچه بدیهی است تغییر موضوعات است به تبع آن حکم تغییر می شود مثلا اگر شراب سرکه شود دیگر کسی نمی گوید سرکه حرام است چون دیگر خمر نیست، مثال اگر سگ که نجس العین است استحاله شود و تبدیل به نمک شود دیگر نجس نخواهد بود پس آنچه در نقش زمان و مکان گفته می شود جاودانگی دین را تحکیم می کند. تغییر موضوع حکم تغییر کند یک امر عقلایی است. احکام مقطعی دین مقطعی هستند اما احکام ابدی پیامبر قابل تغییر نیست در بحث زکات نه مورد قطعا زکات آن واجب است در بیشتر از نه مورد نقش زمان و مکان تاثیر دارد.

شبهه دوم- نقش زمان و مکان در اجتهاد با معنایی که گفته شد چه تفاوتی با احکام اولیه و ثانویه و با احکام حکومتی دارد آیا اینها دو موضوع اند یا یک موضوع هستند؟

پاسخ- احکام اولیه و ثانویه هر دو حکم هستند و موضوع نمی باشد یعنی شارع مقدس دو حکم دارد یکی حکم اولی مانند حرمت اکل میته است و دیگر حکم ثانوی که اگر به خورد میته مضطر شود جواز خوردن میته حکم ثانونی خواهد بود پس احکام ثانویه نیز از احکام دین است به عبارت دیگر شارع برای احکام شرایط عادی و اضطراری را در نظر گرفته است. پس احکام اولیه و ثانویه با نقش زمان و مکان در اجتهاد متفاوت است.

احکام ولایی نیز- اینکه از احکام اولی یا ثانویه هستند در آینده خواهیم گفت از احکام اولیه هستند همچنان که نظر امام راحل است- با نقش زمان و مکان در اجتهاد متفاوت است در احکام ولایی ستون فقرات در احکام ولایی، حکم ولایی است. چه بسا به عنوان حکم اولی بماند ولی حاکم مصالحی را لحاظ کند جلوی حکم اولی را بگیرد. در زمان قاجاریه ابوطالب یزدی در مسجد الحرام استفراغ کرد سعودی به بهانه اینکه قصد اهانت به خانه خدا را داد گردن او را زدند آیت الله العمظی سید ابوالحسن اصفهانی حج را در سال آینده تحریم کردند در حالی که موضوع حج تغییر نکرده است ولی شرایطی پیش آمده که کلید آن را شارع مقدس در دست ولی فقیه قرار داده است پس احکام ولایی بحث نقش زمان و مکان در اجتهاد نیستند بلکه نقش مصالح و مفاسد است.در احکام ولایی تصیمیم والی و ولی فقیه حکم الله است. بالجمله فکل ما للنبی و الامام من جهة الولایة علی الناس فهو للفقیه من بعدم. در نقش زمان و مکان آن زمان و مکانی ملاک که در تغییر موضوع نقش داشته باشد محور بحث است.

شبهه سوم- مصالح مرسله همان نقش زمان و مکان است.