موضوع: حقوق کودک/ اصل تکثیر اولاد/ حرمت تعقیم-وجوب تکثیر اولاد/ ادله حرمت عزل

خلاصه جلسه گذشته

بیان شد اصل اولی در بچه دار شدن تکثیر اولاد است و تحدید نسل نیازمند به دلیل است. در جایی که تکثیر اولاد بخاطر شرایط خاص وهن اسلام و تشیع باشد مانند برخی جاهای هند که مسلمانان در شدت استضعاف که زاد و لود و زندگی آنها کنار خیابان است. در این موارد مساله اهم و مهم است تکثیر اسلام که وهن اسلام است تشویق نمی شود.

وجوب تکثیر انسل و وجوب فرزند دار شدن

بحث دوم این است که تکثیر اولاد واجب است و آیا می توان بدون فرزند زندگی کرد؟

بحثی که مطرح شد این بود که اسلام تشویق به تکثیر اولاد می کند. اما این تشویق است و وجوب نیست مثلا زن و شوهری بخاطر اضطرار نباشد به بدون دلیل نخواهند بچه دار شود مرتکب گناه نشده اند. دومین جایی که در مورد بچه دار شدن مطرح می شود اینکه زن و شوهری ببینند مناسب است بچه دار نشوند یا در ابتدای زندگی مشترک مثلا هر دو سن ها کم است صبر کنند تا اینکه تجربه بیشتری در زندگی زناشویی داشته باشند می توانند بچه دار شدن خود را به تاخیر بیندازند؟ آنچه تا حالا مطرح دنبال شد یک بحث فقهی بود آیا زوجین حق تعقیم کردن خود را دارند مثلا زن آیا حق دارد ظرفیت بچه دار شدن را از بین ببرد و مرد حق دارد قوه شهویه را از بین ببرد؟ گفتیم حرم است مطرح شد این ضرر است و لا تلقوا بایدکم الی التهلکه تنها مربوط به خودکشی نیست تعقیم را شامل می شود، و شامل چیزی که شبیه خودکشی باشد مانند کور کردن خود.

آیا کسی می تواند موقتا بچه دار نشود؟ یعنی مانع بچه دار شدن خود بشود؛ به دو صورت انجام می شود یکی همراه با ارتکاب محرمات مانند لمس و نظر است این نوع جایز نیست زن نباید باید اجازه دهد اجنبی نظر و لمس کند آنچه را که نباید به آن نظر کند یا لمس کند.اما اگر با استفاده از قرص می تواند به صورت موقت مانع بچه دار شدن خود شود مانند زنی که برای اینکه در ماه رمضان عادت نشود قرص شود جایز است بنابراین به صورت موقت می تواند بچه دار نشود به شرط اینکه مستلزم لمس و نظر نشود دلیل برا آن ادله جواز عزل است، مساله ای که در باب عزل مطرح می شود آیا در منع از حمل رضایت زوجه لازم است یا لازم نیست؟ آیا خانم می تواند کاری کند حامل نشود؟ به عبارت دیگر آیا طلب فرزند حق زوج بر زوجه است یا حق نیست؟ برخی از فقها مانند محقق خویی در صراط النجاة 1/361 می فرماید حق نیست. آیت الله گلپایگانی نیز آن را حق زوج نمی داند پس بدون اجازه شوهر زن بدون اجازه شوهرحق امتناع دارد آری حکمت تشریع ازدواج، بچه دار شدن و کثرت نسل است ولی احکام دایر مدار حکمت ها نیست بلکه دائر مدار علت اند؛ اضافه بر آن اگر بچه دار شدن حق مرد باشد این حق حتی با رضایت مرد حتی با اجازه مرد یا شرط زن باقی است. این در مورد زوجه؛ اما آیا زوج حق دارد بدون رضایت زوجه بچه دار نشود به عبارت دیگر مرد برای اینکه بچه دار نشود عزل کند آیا جایز است؟

به عبارت دیگر در جواز عزل رضایت زوجه لازم است؟ شیخ در نهایه، ابن براج در المهذب، ابن ادریس در سرائر، محقق در شرایع، علامه در مختلف و تذکره، محقق ثانی در جامع المقاصد، فاضل هندی در کشف اللثام، سلار دیلمی در مراسم، صاحب جواهر، مستند، کفایه سبزواری، شهید در شرح لمعه، مفاتیح الشرایع همه گفته اند عزل مکروه است مگر با جازه زوجه یا اینکه در عقد شرط کند که عزل کند. پشتوانه این فتوا روایات است.

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْعَزْلِ فَقَالَ ذَاكَ إِلَى الرَّجُلِ يَصْرِفُهُ حَيْثُ شَاءَ.[1]

سند روایت

احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی است. ابن محبوب حسن بن محبوب است. علاء بن رزین است. روایت صحیحه است

دلالت روایت

امام صادق علیه السلام می فرماید عزل دست مرد است می تواند عزل کند و می تواند عزل نکند.

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْعَزْلِ فَقَالَ ذَاكَ إِلَى الرَّجُلِ.[2]

سند روایت

موثقه عبد الرحمن بن ابی عبدالله است. عنه یعنی از محمد بن یحیی. ابن بکیر فطحی است مانند ابن فضال و ثقه است از امام رضا علیه السلام هفتصد مساله را نقل می کند.

دلالت روایت

امام صادق می فرماید عزل اختیار مرد است می تواند عزل بکند و می تواند عزل نکند

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع الرَّجُلُ تَكُونُ تَحْتَهُ الْحُرَّةُ- أَ يَعْزِلُ عَنْهَا قَالَ ذَاكَ إِلَيْهِ إِنْ شَاءَ عَزَلَ وَ إِنْ شَاءَ لَمْ يَعْزِلْ.[3]

دلالت روایت مانند دو روایت قبلی است

نظر دیگر درباره عزل نظر شیخ طوسی ات که قایل به حرکت شده است. شیخ طوسی در کتاب الخلاف می فرماید: العزل عن الحرة لایجوز الا برضاها. اگر بدون رضایت زن عزل کند مرتکب گناه شده است، در مبسوط4/267نیز قایل به حرمت شده است. شیخ مفید در مقنعه، وسیله ابن حمزه طوسی و شهید در لمعه استفاده می شود که بی میل به تحریم نیستند.

بنابراین زوجین می توانند به صورت موقت بچه دار نشود و این از طرف زن اینکه زن می تواند مانع بچه دار شدن بشود اما آیا از طرف مرد آیا مرد می تواند مانع بچه دار شدن بشود یا نمی تواند؟ اقوال مطرح شد تعداد زیادی از بزرگان گفته اند جایز است ولی مکروه است و تعداد زیادی از بزرگان گفته اند حرام است.

ادله حرمت عزل

دلیل اول- فلسفه نکاح استیلاد است که با عزل تحقق پیدا نمی کند پس عزل منافات با حکمت ازدواج دارد و منافات با غرض شارع مقدس است.

فیه: اولا مطیع امر شارع هستیم و مطیع غرض شارع نیستیم. ثانیا تنها فلسفه ازدواج فرزند دار شدن نیست بلکه فلسفه دیگری دارد که عبارت از سکون است خداوند می فرماید هو الذی خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها، این آرامش کنار همسر حتی اگر بچه دار نشود تصریح قرآن است پس حکمت ازدواج تنها بچه دار شدن نیست. اصلا آغاز خلقت همراه با ازدواج است پایان خلقت و در آن دنیا نیز همراه با ازدواج است« و زوجناهم بحور عین» این نکته دارد برخی از جلوه های کمال ازدواج است یکی از حکمت های آن استیلاد است اگر عزل کند به دیگر حکمت های ازدواج می رسد. دلیل اخص از مدعی است اگر زن حامل یا یائسه و نازا باشد حکمت گفته شده معنی پیدا نمی کند پس این حکمت در جایی که استیلاد بشود اما استیلاد نشود یا سالبه به انتفاء موضوع باشد دیگر جایی برای این دلیل نیست.

دلیل دوم- ادعای اجماع در کتاب الخلاف مطرح شده است (4/ 259) ادعای اجماع شده نباید عزل کرد

فیه: مشهور است به اجماع های خلاف و غنیه نمی توان استناد کرد چون بسیاری از آنها اجماع های علی القاعده است اضافه بر آن مشهور مخالف این فتوا هستند.

دلیل سوم- صحیحه محمد بن مسلم حدیث یک و دو

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْعَزْلِ فَقَالَ أَمَّا الْأَمَةُ فَلَا بَأْسَ وَ أَمَّا الْحُرَّةُ فَإِنِّي أَكْرَهُ ذَلِكَ إِلَّا أَنْ يَشْتَرِطَ عَلَيْهَا حِينَ يَتَزَوَّجُهَا.[4]

وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع مِثْلَ ذَلِكَ وَ قَالَ فِي حَدِيثِهِ إِلَّا أَنْ تَرْضَى أَوْ يَشْتَرِطَ ذَلِكَ عَلَيْهَا حِينَ يَتَزَوَّجُهَا.[5]

در روایت اول تعبیر می کند« و اما الحرة فانی اکره ذالک» یعنی ففیه الباس. واژه های«اکره» و «یکره» و« ینبغی» در کلمات معصومین را حمل کراهت و استحباب کرد ولی در اینجا در صدر روایت قرینه دارد.

یلاحظ علیه

با توجه به روایات صریحه که در این موضوع است باید جمع کنیم و صحیحه را بر کراهت حمل کینم

دلیل چهارم- حدیث نبوی که در کتاب های اهل سنت نقل شده است« نهی ان یُعزَل عن الحره الا باذنها» در سنن بیهقی ج10 ص 338 « و قال ایضا انه الوعد الحق الخفی» یعنی عزل زنده بگور کردن پنهان است.

یلاحظ علیه

موضع درباره حجیت این روایات روشن است و حجیت آنها ثابت نیست.

دلیل پنجم- عزل فوات حق زوجه است و هو الالتذاذ یعنی زن باید از رابطه زناشویی لذت بشود حتی می توان گفت سبب اذیت زن می شود

یلاحظ علیه

فیه فرق است بین قانون و اخلاق و عزل مساله اخلاقی است. از جهت اخلاقی صحیح است زن از رابطه زناشویی لذا ببرد اما واجب نیست مرد لتذاذ زن را رعایت کند. با رعایت این تکلیف اخلاقی زمینه فساد از بین می رود یعنی اگر زوجین نتوانند همدیگر را اشباع کنند زمینه فساد اخلاقی از بین می رود. از دیگر احکام اخلاقی آراستگی زن و شوهر برای یکدیگر است. واقعیت بیرونی این است که همه التذاذها به انزال فی الرحم نیست برخی از التذاذ ها فی الانزال است. بنابراین ادله گفته شده کافی در اثبات حکم نیست.