موضوع: حقوق معنوی/ فرق بین حق الله و حق الناس/

فرق بین حق الله و حق الناس و حق مشترک

پنج فرق بین حق الله و حق الناس و حق مشترک گفته شده است. یکی از فرق های فرق کلیدی است که دیگر فرق ها به آن بر می گردد.

فرق اول- حقوق الله مبتنی بر تسهیل و گذشت یا تخفیف است؛ چون بر اساس حکمت الهی، خداوند از استیفاء حق خود بی نیاز غنی علی الاطلاق است. قدر متیقین از قاعده الحدود تدرء بالشبهات حقوق الله است. مجازات هایی که برای گناه در شرع مقدس اسلام قرار داده شده اند از جمله حق الله هستند مانند حد شارب خمر و زانی. بنابراین حق الله مبتنی بر تسهیل و گذشت است بر خلاف حق الناس که مبتنی در دقت است. این فرق کلیدی که دیگر فرق ها می تواند زیر مجموعه آن قرار بگیرند.

فرق دوم- حق الله با بینه و اقرار ثابت می شود به عبارت دیگر بدون اقرار و بینه برای حق الله نمی توان اقامه دعوی کرد. اما برای حق الناس بدون این دو اقامه دعوی و تشکیل محکمه می شود. مثلا اگر زید ادعی کند از عمرو مبلغی را طلب دارد بدون بینه و اقرار اقامه دعوی می شود و در این صورت قاضی از منکر درخواست قسم می کند. اگر قسم بخورد بدهکار زید نیست حق به نفع او ثابت می شود و اگر قسم نخورد به مدعی برگردانده می شود و او باید قسم بخورد.

درباره حقوق مشترک مانند سرقت و قذف آنچه مربوط به حق الناس است بدون بینه و اقرار اقامه دعوی می شود و آنچه به حق الله مربوط می شود بدون آن دو اقامه دعوی نمی شود. مثلا در سرقت برای ضمان بدون بینه و اقرار اقامه دعوی می شود اما برای حد قطع بدون آنها اقامه دعوی نمی شود. درباره قذف که دارای حق مشترک است برخی از فقهاء غلبه را به حق الله دادند و برخی دیگر از فقهاء غلبه را به حق الناس دادند.

فرق دوم- در حق الله برای مدعی علیه در صورت غایب بودن اقامه دعوی نمی شود بر خلاف حق الناس اگر مدعی علیه غایب باشد علیه او اقامه دعوی می شود مانند مثلا شهادت شهود بر زنا بر غایب ثابت نمی شود اما بر بدهکار ثابت می شود؛ یعنی در غایب او شهادت بدهد که بدهکار زید است.

در حقوق مشترک آنچه مربوط به حق الله است در غیاب مدعی علیه اقامه دعوی نمی شود اما در حق الناس اقامه دعوی می شود.

فرق سوم- شهادت بر شهادت در حق الله ثابت نمی شود اما در حق الناس ثابت می شود. مثلا چهار نفر شهادت بدهند که چهار نفر دیگر شهادت به فعل زنا برای یک شخص داده اند و یا شهادت بدهند دو شاهد به بدهکاری زید برای عمرو شهادت دادند. فقهاء در این مساله اتفاق نظر و اجماع دارند اما در حق مشترک مساله اختلافی است برخی گفته اند شهادت بر شهادت پذیرفته می شود شهید ثانی در مسالک و صاحب جواهر آن را پذیرفته اند؛ برخی دیگر از فقهاء آن را نپذیرفته اند.

فرق چهارم- در حق الله اگر بعد از شهادت فسق شهود ثابت شود در صورتی که قاضی هنوز حکم نکرده از اعتبار می افتاد اما اگر حکم کرده فسق بعد از شهادت مخل در حکم نیست. در حق الناس در هر دو صورت فسق شهود بعد از شهادت مخل در حکم حاکم نیست.

تزاحم در حقوق

این موضوع ابتدا توسط اهل سنت مطرح شد و شهید ثانی در کتاب القواعد از منظر فقه امامیه به آن پرداخت اند. به عبارت دیگر شهید ثانی بر اساس تزاحم حقوق در فقه عامه، در فقه امامیه مورد بررسی قرار دادند.

موارد تزاحم حقوق

یکی از مباحث مهم و فقط شهید ثانی در کتاب القواعد به آن پرداخته است.

الف- تزاحم بین حقوق الله مثلا تزاحم بین فضیلت نماز جماعت در غیر مسجد با فضلیت نماز فرادا در مسجد، به عبارت دیگر نماز گذار کدام فضلیت را مقدم کند.

ب- تزاحم بین حقوق الناس

ج- تزاحم بین حق الله و حق الناس