موضوع: تنبيه دوم/ اقل و اكثر عقلي/ اقل و اكثر

بحث در رواياتي بود كه در نماز وارد شد كه نبايد زيادي در نماز صورت بگيرد.

قسم اول: روايتي كه دلالت مي كند بر بطلان زيادي ركني يا غير ركني، عمدا يا سهوا:

«قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‌ مَنْ‌ زَادَ فِي‌ صَلَاتِهِ‌ فَعَلَيْهِ‌ الْإِعَادَةُ».[1]

حضرت مي فرمايند كسي كه در نماز خود چيزي را زياد كند، بايد اعاده كند.

در اين روايت آمده «من زاد» كه هم شامل ركن و هم غير ركن و هم عمد و هم سهو مي شود.

قسم دوم: روايتي كه دلالت مي كند بر بطلان زيادي در خصوص زيادي سهوا:

«عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا اسْتَيْقَنَ‌ أَنَّهُ‌ زَادَ فِي صَلَاتِهِ الْمَكْتُوبَةِ لَمْ يَعْتَدَّ بِهَا وَ اسْتَقْبَلَ صَلَاتَهُ اسْتِقْبَالا».[2]

حضرت مي فرمايند: اگر بعد از نماز يقين پيدا كردي در نماز، زيادي انجام شده است، به آن نماز اعتنا نكند و دوباره نماز بخواند.

در اين روايت آمده «استيقن» كه دال بر اين است كه در نماز زيادي انجام شده و بعد از نماز متوجه شده كه معلوم است سهوي بود.

قسم سوم: روايتي كه دلالت مي كند بر بطلان زيادي يا نقصان در خصوص اركان نماز:

«قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع: لَا تُعَادُ الصَّلَاةُ إِلَّا مِنْ‌ خَمْسٍ‌ الطَّهُورِ وَ الْوَقْتِ وَ الْقِبْلَةِ وَ الرُّكُوعِ وَ السُّجُود».[3]

حضرت می فرمایند: نماز اعاده نمی شود الا در پنج مورد: طهارت نداشته باشد، وقت نماز نشده باشد، رو به قبله نشده باشد، رکوع و سجده کم یا زیاد شود.

این حدیث در زیادی و نقصان هر دو جاری است و با توجه به محدود شدن، برای ارکان است.

محقق نائینی: ایشان گفته است این حدیث مختص نقصان است. چون در وقت، قبله و طهارت زیادی تصور ندارد.[4]

رد: ظاهر روايت اين است كه اخلال به اين پنج مورد، موجب اعاده نماز مي شود و فرق ندارد چه اخلال به نقيصه باشد و يا زيادي بله در طهور، قبله و وقت اخلال فقط به نقيصه است اما در دوتاي ديگر اخلال به نقيصه و زيادي است و اين موجب نمي شود كه بگوئيم حديث فقط شامل اخلال به نقيصه شود.[5]

از جمع اين روايات اينگونه نتيجه گرفته مي شود:

اول: نماز در صورتي كه زيادي عمدي صورت بگيرد، مطلقا باطل است چه اجزاء اركاني باشد چه غير اركان.

دوم: نماز در صورتي كه زيادي سهوي در اركان صورت بگيرد، باطل مي شود.

سوم: عدم بطلان نماز در زيادي سهوي در غير اركان.