درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی موسوی‌جزایری

موضوع: اصول عملیه/ خاتمه فی شرایط الاصول/ شرایط جریان برائت

شرایط جریان برائت

اصاله البرائه دو نوع است برائت عقلیه و برائت نقلیه، هر کدام هم دو دسته اند شبهه حکمیه و شبهه موضوعیه.

شبهه موضوعیه مانند اینکه در این کاسه شک داریم که آیا آب است یا شراب است، اما در شبهه حکمیه کاری با موضوع خارجی نداریم و شک در جعل شارع داریم مانند گوشت خرگوش، البته گوشت خرگوش حرام است اما اهل سنت می گویند حلال است، ازین بابت اگر کسی شک در حلیّت گوشت خرگوش بکند شبهه حگمیه محسوب می شود.

عدم جریان برائت عقلیه در شبهات حکمیه قبل الفحص

در شبهه حکمیه شکی نیست که برائت عقلیه جاری نیست مگر بعد از فحص، مکلف ابتدا باید به کتب اربعه و کتب حدیثی دیگر مراجعه بکند و فحص بکند ، خوب الحمد لله همه این اخبار در کتاب وسائل جمع آوری شده اند لذا رجوع به آن خودش فحص کاملی محسوب می شود. کسی که حکم لحم الارنب را نمی داند یا حکم فقاع را نمی داند (نوعی شراب که سُکرش خفیف است) نمی تواند اصالة البرائه عقلی جاری بکند.

دلیل عدم جریان برائت عقلیه چیست؟ چون ملاک برائت عقلیه قبح عقاب بلا بیان است، یعنی در صورتی که بیانی در کار نباشد عقاب قبیح است، ما از کجا بدانیم بیانی در کار هست یا نه؟ باید فحص کنیم تا عدم البیان احراز شود و یقین به آن پیدا بکنیم.

به عبارت دیگر در اینجا مولی وظیفه ای دارد و عبد هم وظیفه ای دارد

وظیفه مولی بیان است اما این بدان معنی نیست که مولی درب خانه تک تک ما را بزند و ایصال البیان بکند، بلکه وظیفه مولی جعل البیان فی معرض الوصول است، مولی بیان کلی می کند مثلا روایتی را در معرض وصول قرار می دهد.

وظیفه عبد چیست؟ این است که فحص بکند تا ببیند بیانی در معرض وصول قرار گرفته یا نه.

اصاله البرائه عقلیه چه وقتی جاری است؟ وقتی عبد فحص کرد و از ظفر به دلیل مأیوس شد آن موقع قبح عقاب بلا بیان جاری است. اما اگر عبد وظیفه اش را انجام نداد و فحص نکرد این شبهه قبل الفحص است که مجرای احتیاط است و برائت جاری نیست.

جریان برائت در شبهات موضوعیه قبل الفحص

مثلا نمی داند این لیوان آب است یا شراب است، آیا بدون فحص می تواند برائت جاری بکند؟ برائت عقلیه قبل الفحص در شبهات موضوعیه هم به نظر ما محل اشکال است.

چرا که از سویی خلاف بناء عقلا است چون بنای عقلا بر فحص است و از سوی دیگر مولی بالعموم گفته «لا تشرب الخمر» و مکلف باید یقین بکند که این خمر نیست و وقتی احتمال می دهد که خمر است چگونه مرتکب بشود؟ از نظر ما محل اشکال است هر چند ممکن است برخی برائت عقلیه را جاری بدانند.

اما در برائت شرعیه اطلاق ادله مانند «رفع ما لا یعلمون» شامل شبهات موضوعیه قبل الفحص می شود.