درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی موسوی‌جزایری

موضوع: اصول عملیه/ خاتمه فی شرایط الاصول/ حسن احتیاط

خاتمه فی شرایط الاصول

میخواهیم شرایط اصول را بخوانیم یعنی اول احتیاط بعد اصاله البراه عقلیه بعد اصاله البراه نقلیه و بعد استصحاب، ابتدا شرایط جریان احتیاط را بخوانیم.

حُسن الاحتیاط

سیدنا الاستاد محقق خوئی می فرماید[1] در حسُن احتیاط چیزی شرط نیست مگر تحقق موضوع، یعنی به مجرد اینکه عنوان احتیاط صدق کرد حُسنش قطعی است، شرایطی را که می گوییم از قبیل شرایطی نیستند که بگوییم ابتدا احتیاطی باید باشد بعد یک شرایطی اضافه بشود، خیر، بلکه شرایطی هستند که محقِّق موضوع احتیاط هستند و اگر نباشد عنوان احتیاط صدق نمی کند .

اول؛ ان لا یکون الاحتیاط مخلّاً بالنظام

اگر جریان احتیاط منجر به اختلال نظام بشود دیگر حُسنی ندارد، چرا؟ محقق خویی می فرماید اختلال النظام حرام است و چیزی که حرام است مبغوض شارع است، احتیاط برای تقرّب الی المولی است اگر خودش موجب یک مبغوضی باشد تقرّبی ندارد و دیگر حُسنی ندارد.

حُسن احتیاط در زمان عُسر و حرج

اما عُسر و حرج چطور؟ اگر احتیاط منجر به عُسر و حرج بشود آیا ملحق به اختلال نظام می شود و باز هم حُسنش ساقط می شود؟ خیر تفاوتی دارند و آن اینکه اختلال نظام حرام است اما عُسر و حرج حرام نیست، اشکالی ندارد انسان خودش را در ضیق بیاندازد. مثلا می خواهد وضو بگیرد اما مجبور است برای وضو خود را به زحمت بیاندازد این وضو واجب نیست به اجماع اصحاب، اما اگر خودش را هم به زحمت انداخت و وضو گرفت اشکالی ندارد و حرام نیست و وضویش صحیح است «ما جعل علیکم فی الدین من حرج» یعنی واجب نیست اما به این معنی نیست که جایز هم نباشد، لذا چه تیمم بکند چه وضو بگیرد هر دو صحیح است.

بررسی عدم شرطیّت حُسن احتیاط به تمکن از احراز واقع

محقق نایینی فرموده یکی از شرایط جریان اصول این است که تمکن از علم تفصیلی نداشته باشد، مثلا مکلف نمی داند نماز ظهر واجب است یا نماز جمعه، آیا می تواند بگوید احتیاط می کنم و هر دو را می خوانم؟ محقق نائینی می فرماید اگر عاجز از تحصیل علم تفصیلی است اشکالی ندارد و هر دو را بخواند، اما اگر قادر است که واجب واقعی را احراز بکند و تمکن از تحصیل علم تفصیلی دارد این احتیاط باطل است.

لکن ما دلیلی بر این مطلب نداریم زیرا عبادیت عبادت متقوّم به دو رکن است، یکی اینکه یقین بکند که واجب را آورده است، دوم اینکه عملش مستند الی الله سبحانه و تعالی باشد، در ما نحن فیه عمل چه نماز جمعه باشد چه ظهر باشد انجام شده اتیانش هم مستند به خداوند متعال است از سر هوس و هوای نفس که نماز نخوانده است، پس چرا احتیاطش صحیح نباشد؟ وجهی ندارد.

من باید امر مولی را کم نکنم اما اینکه احتیاطا بیشتر بخوانم اشکالی ندارد، اگر زیادی با علم به زیاده باشد بدعت و حرام است اما اگر منشأ ان جهل باشد و برای احتیاط باشد عقلا می گویند منشأ این اضافه عبودیّت است و اشکالی ندارد. این اضافه اضافه ای نیست که مولی را ناراحت بکند.