موضوع: قاعده ید/قواعد فقهیه

اخبار ذی الید در عصیر عنبی

از بحث إخبار ذی الید، یک فرع باقی ماند. اگر چیزی بود که میته و مذکی نداشت اما پاکی و نجاست داشت مانند عصیر عنبی که غلیان هم کرده و قطعا نجس شده و طهارت آن هم به ذهاب ثلثیه است. حال که نمی دانیم آیا با ذهاب ثلثیه پاک شده یا خیر، آیا اخبار ذی الید در چنین جایی که مستصحب النجاسه است کافی است یا خیر؟ به عبارت دیگر: آیا به صرف اینکه ذی الید، بر خلاف استصحاب بگوید: من خودم آن را پاک کردم، قولش حجت خواهد بود؟ این مطلب لا یخلو عن اشکال، لذا باید روایات را بررسی کنیم.

بررسی روایات

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عميرعن الحسن بن عطية، عن عمر بن يزيد قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: الرجل يهدى إليه البختج من غير أصحابنا فقال: إن كان ممن يستحل المسكر فلا تشربه، وإن كان ممن لا يستحل فاشربه.[1]

می گوید: به امام صادق عرض کردم که به شخصی عصیر عنبی که پخته شده، هدیه داده اند، هدیه دهنده هم شیعه نبوده. حضرت فرمود اگر هدیه دهنده از آن دسته ای است که شراب را حلال می دانند، نباید از آن عصیر خورد. اما اگر در مذهب آنها هم شراب حلال نیست، شرب آن جائز است.

وعنه، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن عمر بن يزيد قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: إذا كان يخضب الاناء فاشربه.[2]

در این روایت حضرت قیدی را اضافه می کنند و آن این که اگر عصیر عنبی آنقدر غلیظ شده بود که دیواره های ظرف رنگ عصیر را به خود میگرفت معلوم است که ذهاب ثلثیه شده و پاک است.

وعن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن معاوية بن وهب قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن البختج فقال: إذا كان حلوا يخضب الاناء وقال صاحبه: قد ذهب ثلثاه وبقى الثلث فاشربه. [3]

در این روایت نیز همان قیود سابق را آورده.

وعنه، عن أحمد بن محمد، عن محمد بن إسماعيل، عن يونس بن يعقوب عن معاوية بن عمار قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الرجل من أهل المعرفة بالحق يأتيني بالبختج ويقول: قد طبخ على الثلث وأنا أعرف أنه يشربه على النصف أفأشربه بقوله وهو يشربه على النصف؟ فقال: لا تشربه، قلت: فرجل من غير أهل المعرفة ممن لا نعرفه يشربه على الثلث ولا يستحله على النصف يخبرنا أن عنده بختجا على الثلث قد ذهب ثلثاه وبقى ثلثه يشرب منه؟ قال: نعم.[4] از امام صادق علیه السلام سوال کردم که شخصی شیعه برای من عصیر عنبی پخته شده آورده و می گوید: که ذهاب ثلثیه شده ولی من می دانم که وی آدمی لا ابالی است و خودش تا عصیر به ذهاب نصف نرسیده، از آن می خورد آیا می توانم به حرف وی اعتماد کنم؟ حضرت فرمودند: نه از آن نخور. عرض کردم: شخص دیگری از عامه است و می دانم مقید است و تا به ثلث نرسیده نمی خورد، آیا به حرف او و خبر او اعتماد کنم. حضرت فرمود: بله .

مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ يَأْتِي بِالشَّرَابِ فَيَقُولُ هَذَا مَطْبُوخٌ عَلَى الثُّلُثِ قَالَ إِنْ كَانَ مُسْلِماً وَرِعاً مُؤْمِناً فَلَا بَأْسَ أَنْ يُشْرَبَ.[5]

در این روایت حضرت می فرمایند: اگر مومن با تقوی بود قول او پذیرفته است.

عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي إِلَى الْقِبْلَةِ لَا يُوثَقُ بِهِ أَتَى بِشَرَابٍ (آب انگوری که) يَزْعُمُ أَنَّهُ عَلَى الثُّلُثِ فَيَحِلُّ شُرْبُهُ قَالَ لَا يُصَدَّقُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مُسْلِماً عَارِفاً.

ازمجموع این روایات معتبره این نتیجه را می گیریم که باید اطمینانی فی الجمله باشد و صرف قول ذی الید پذیرفته نمی شود. بلکه نیاز نیاز به قرائن صرف داریم.