موضوع: شک در رکعات نافله / شکوک غیر معتبر/کتاب الصلاة
در
جلسه گذشته در مورد نماز نافله ای که بواسطه نذر واجب شده باشد بحث شد.
گفتیم: اگر نماز مستحبی با واسطه چیزی مثل نذر واجب شود،
لازم است در آن جانب احتیاط رعایت شود و اعاده گردد . و نیز گفتیم:
در نماز وتر حتی اگر بواسه نذر، واجب نشده باشد، بخاطر تخصیصی
که صحیحه علاء بن رزین در دلیل عدم اعتنا به شک در نماز نافله
می زند، باید به شک اعتنا نمود، هرچند نماز وتر نیز از نوافل
می باشد.
حکم شک در افعال نماز نافلهو أمّا الشك في أفعال النافلة فحكمه حكم الشكّ في أفعال الفريضة،فإن كان في المحل أتى به، و
إن كان بعد الدخول في الغير لم يلتفت[1]
بحث
سابق ما در شک در عدد رکعات نماز نافله بود، اما در جایی که مورد شک
در افعال نماز نافله باشد، مثل آنجا که مصلی شک می کند که یک
یا دو سجده بجا آورده، باید به همان احکامی که در شک در نماز
های فریضه بیان شد، عمل شود؛ لذا بر مصلی لازم است، در
صورتی که شک او در محل باشد بنا را بر اقل بگذارد و آن فعل را اتیان
نماید، علت یقین به اقل و شک در زائد بر آن است که در مقدار
زائد تمسک به استصحاب عدم اتیان می شود. اما بعد از تجاوز از محل
اجرای استصحاب بدلیل حکومت قاعده تجاوز ممکن نمی باشد؛ بنا بر
این در صورتی که شک بعد از محل باشد، نباید اعتنایی
به شک نمود.
اما
محل بحث در این است که چرا شک در افعال نماز ملحق به عدد رکعات نمی
باشد، در حالی که صحیحه محمد بن مسلم مطلق می باشد؟ زیرا
فقها در عنوان «سهو در صلاه» ادعای مقداری انصراف به شک در عدد رکعات
نموده اند. لذا در این مورد احتیاط می کنند و حکم را مختص به شک
در عدد رکعات می دانند.
لکن
در
شک کثیر الشک گفتیم: ما
عدم اعتنا به شک را در عموم شک در افعال و رکعات ترجیح می دهیم؛
زیرا در روایاتی که بیان شد، این قرینه وجود
داشت که علت عدم اعتنا به شک، استناد شک به شیطان بود، و اطاعت شک حرام است،
لذا نمی توان گفت که در رکعات به شک اعتنا نکن اما در افعال لازم است به شک
اعتنا شود. در باب شک امام و ماموم نیز گفتیم: امام و ماموم
باید در هنگام شک به یکدیگر رجوع کنند، لکن بعضی از اعلام شک را مختص به شک در عدد رکعات نمودند. اما
سیدناالاستاد نیز مایل به تعمیم رجوع، به افعال نماز شدند
[2]،
چرا که هر آنچه امام انجام داده ماموم نیز انجام داده و هرچه ماموم انجام
داده امام نیز انجام داده است، لذا شک امام یا ماموم همراه با حفظ
دیگری اعتباری ندارد و فرقی بین عدد رکعات و
سایر امور وجود ندارد.
در ادامه سیدناالاستاد
در باب نافله می فرماید: اما چنین قرائنی برتعدی از
رکعات به افعال در این باب وجود ندارد، بنا بر این احتیاط
مقتضی اقتصار به مورد نص یعنی عدد رکعات می باشد.حکم نقصان و زیادی رکن در نماز نافلهو نقصان الرّكن مبطل لها كالفريضة بخلاف زيادته فإنّها لا توجب
البطلان على الأقوى،اما نقصان رکن در نماز نافله مانند
نماز های فریضه مبطل نماز می باشد و تفاوتی نیز
بین عمد و سهو آن نیز وجود ندارد؛ بنا بر این همانطور که ترک
عمدی رکوع موجب بطلان نافله است، ترک سهوی آن نیز نماز نافله را
باطل می کند. علت این حکم این است که در حدیث
«لَا تُعَادُ الصَّلَاةُ إِلَّا مِنْ خَمْسَةٍ- الطَّهُورِ وَ
الْوَقْتِ وَ الْقِبْلَةِ وَ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ»[3] امام علیه السلام نماز را مقید به
فریضه نفرمود و اطلاق روایت شامل هم نماز های فریضه و هم
نماز های نافله می باشد. بنا بر این نقصان رکن موجب بطلان است.
اما حکم به بطلان در مورد
زیادی رکن صادق نمی باشد و فقط زیادی رکن به صورت
عمدی موجب بطلان نافله می باشد، زیرا مخل قصد قربت می
باشد. اما در صورتی که زیادی رکن سهوا صورت گیرد، علی
الاقوی موجب بطلان نمی باشد.
لزوم رجوع جهت تدارک منسی مطلقاو على هذا فلو نسي فعلًا من أفعالها تداركه و إن دخل في ركن بعده سواء
كان المنسي ركناً أو غيرهبر
آنچه بیان شد این حکم مترتب است که در صورتی که مصلی فعل
از افعال نماز نافله را فراموش نمود، لازم است باز گردد و آن را اتیان
نماید. مثلا اگر قرائت نماز را فراموش کرد و وارد رکوع شد، باید باز
گردد و تدارک قرائت نماید و دوباره به رکوع برود، چرا که رکوع اول، در محل
خود اتیان نشده و زیادی است و زیادی سهوی
رکوع ؛ مخل به نماز نافله نمی باشد، بخلاف نماز های فریضه.
مرحوم سیدناالاستاد نیز در این حکم با مرحوم سید
یزدی موافقت نموده اند؛ زیرا بیان امام علیه السلام
که فرمود:
«مَنْ زَادَ فِي صَلَاتِهِ فَعَلَيْهِ
الْإِعَادَةُ»[4]، مقید به زیادی در مکتوبه و نماز واجب شده. یعنی
روایاتی که زیاده را مطلقا سبب لزوم اعاده دانسته اند به
وسیله روایاتی که مشتمل بر کلمه مکتوبه یا فریضه
مثل صحيحه زرارة و بكير بن أعين عن أبي جعفر (عليه السلام)
«قال: إذا استيقن أنّه زاد في صلاته المكتوبة ركعة لم يعتدّ
بها، و استقبل صلاته استقبالًا ...»[5] می
باشند، مقید شده اند. نکته: در روایت مذکور، رکعه بمعنای رکوع
می باشد. بنابر این روایت و امثال آن اطلاق ندارد و شامل نماز مستحبی نمی شود .