موضوع: لزوم رعایت جهت استقلال و جزئیت در نماز احتیاط/کیفیت نماز احتیاط/کتاب الصلاة
لزوم رعایت جهت استقلال و جزئیت در نماز احتیاط
مسألة 2: حيث إنّ هذه الصلاة مردّدة بين كونها نافلة أو جزءاً أو بمنزلة الجزء فيراعي فيها جهة الاستقلال و الجزئية
رعایت جهت استقلال نماز از این جهت لازم است که ممکن است نماز نافله باشد که لازم است تمام شرایط و لوازمش تحصیل گردد. رعایت جهت جزئیت نیز از آن جهت است که نماز احتیاط برای تکمیل و تتمیم نماز مشکوک واجب گردیده و در صورت نیاز به آن جزء حقیقی نماز محسوب می گردد. لذا باید تمام جوانب آن نیز در نماز مراعات شود.
اما مرحوم سید فرموده بمنزله الجزء زیرا در صورتی که نماز به صورت کامل و تمام واقع شده باشد، نماز که بعد از نماز احتیاط واقع می شود، جزء حقیقی نماز نبوده بلکه درظاهر محکوم به حکم جزئیت است. لذا فرموده بمنزله الجزء.
فبملاحظة جهة الاستقلال يعتبر فيها النيّة و تكبيرة الإحرام و قراءة الفاتحة دون التسبيحات الأربعة
بنا بر آنچه بیان شد. برای ملاحظه و جهت استقلالی نماز وجود نیت و تکبیره الاحرام و خواندن سوره حمد لازم است. اما عدم وجود تسبیحات اربعه شرط شده زیرا در نافله مشروع نمی باشند.
شرط عدم اتیان منافی بین دو نماز و بیان احتیاط در صورت اتیان منافی
و بلحاظ جهة الجزئية يجب المبادرة إليها بعد الفراغ من الصلاة
و از آن جهت که احتمال دارد این نماز جزئی از نماز باشد، همانگونه که در اصل نماز جواز ایجاد منافی در خلال رکعات وجود ندارد، مجوز ایجاد فعل منافی با نماز بعد از نماز و قبل از نماز احتیاط وجود ندارد و واجب است آنچه منافی با نماز است بین دو نماز ترک گردد.
و عدم الإتيان بالمنافيات بينها و بين الصلاة، و لو أتى ببعض المنافيات فالأحوط إتيانها ثمّ إعادة الصلاة
همچنین باید نسبت به نماز احتیاط مبادرت ورزید زیرا اگر موالات ازبین رود موجب بطلان نماز می گردد. این مورد نیز بجهت ملاحظه جانب جزئیت نماز احتیاط می باشد. بنا بر این اگر موالات بوسیله منافی از بین رود احوط اتیان نماز احتیاط و بعد از آن نماز اعاده می باشد. این مورد نیز جهت مراعات هر دو جانب احتمال استقلال نماز احتیاط از اصل نماز و احتمال جزئیت نماز احتیاط است.
اشکال در لزوم احتیاط در هنگام اتیان منافی عمداً
نتیجه این شد که بنا بر نظر مرحوم سید ماتن احتیاط واجب است، لکن به نظر ما بواسطه تخلل منافی، بر مصلی واجب است نماز را اعاده نماید. چرا که سابقاً بیان کردیم نماز احتیاط جزء نماز است و این مطلب از بعض ادله استظهار میگردد. مثل موثقه عمار:
محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن عمار ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ( أنه قال له : يا عمار ، أجمع لك السهو كله في كلمتين ، متى ما شككت فخذ بالاكثر ، فاذا سلمت فاتم ما ظننت أنك قد نقصت.[1]
بنا بر ظاهر این موثقه نماز احتیاط جزء نماز است و نه نمازی مستقل از نماز اصلی.
روایت دیگر صحیحه حلبی است که بر این مطلب دلالت دارد.
محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن الحلبي ، عن أبي عبدالله (عليه السلام) ، أنه قال : إذا لم تدر اثنتين صليت أم أربعا ولم يذهب وهمك إلى شيء فتشهد وسلم ثم صل ركعتين وأربع سجدات ، تقرأ فيهما بأُم الكتاب ثم تشهد وتسلم ، فان كنت إنما صليت ركعتين كانتا هاتان تمام الاربع، وإن كنت صليت أربعا كانتا هاتان نافلة.[2]
تمام الاربع در روایت به این معناست که آن دو رکعت متمم نمازند و لذا جزء نماز محسوب می شوند.
روایت دیگر صحیحه ابن ابی یعفور است.
وعنه ، عن محمد بن عيسى ، عن يونس ، عن ابن مسكان ، عن ابن أبي يعفور قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن الرجل لا يدري ، ركعتين صلى أم أربعا ؟ قال : يتشهد ويسلم ثم يقوم فيصلي ركعتين وأربع سجدات ، يقرأ فيهما بفاتحة الكتاب ثم يتشهد ويسلم ، وإن كان صلى أربعا كانت هاتان نافلة ، وإن كان صلى ركعتين كانت هاتان تمام الاربعة[3]
لذا به نظر ما این روایات صریحاً بر این مطلب دلالت دارند که نماز احتیاط در صورت نیاز نماز مشکوک به آن جزئی از نماز می باشد و نه نمازی مستقل از نماز مشکوک. لذا جواز ایجاد منافی و فصل طویل بین دو نماز وجود ندارد. و اگر مصلی به صورت عمدی عمل منافی با نماز انجام دهد، نمازش باطل خواهد شد.
لزوم سجده در هنگام اتیان منافی سهوی
و لو تكلّم سهواً فالأحوط الإتيان بسجدتي السهو
 در صورت عروض منافی سهوی مثل تکلم سهوی، دو سجده سهو واجب می گردد. این مطلب نیز در صحیحه ابن ابی یعفور مذکور می باشد. اما در مورد تکبیره الاحرام نماز احتیاط و سلام نماز مشکوک باید گفت که هر چند زائد بر نماز می باشند لکن این زیادی تعبداً بر مصلی واجب گشته اند و خدشه ای به نماز وارد نمی کنند.
بررسی جواز جماعت در نماز احتیاط
و الأحوط ترك الاقتداء فيها و لو بصلاة احتياط خصوصاً مع اختلاف سبب احتياط الإمام و المأموم
می فرماید: در نماز احتیاط اقتدا جایز نمی باشد. چرا که اقتدا فقط در نماز های واجب مشروع است و غیر از نماز های واجب بجز در مورد نماز استسقا در هیچ نمازی تشریع نشده است. اما حال این نماز معلوم نیست. زیرا هم احتمال این وجود دارد که نماز واجب باشد و هم احتمال نافله بودن آن وجود دارد.
در ادامه ایشان می گوید: هرچند که امام نیز نماز احتیاط بخواند امکان اقتدا به او جهتِ اتیانِ نمازِ احتیاط، وجود ندارد. زیرا هم برای امام و هم ماموم باید محرز شود که نماز، نمازی واجب است تا امکان جماعت خواندن نماز وجود داشته باشد. این عدم جواز با تاکید بیشتر در جایی است که سبب نماز احتیاط ماموم و امام متفاوت باشد.
علت این است که ادله جماعت، تنها بر نماز های محرز الوجوب دلالت دارند. اما نمازی که معلوم نیست واجب است یا مستحب دلیلی بر جواز جماعت و مشروعیت جماعت ندارد.
دلیل جواز جماعت رجائی در نماز احتیاط
اما اگر گفته شود:
اولاً: نماز احتیاط امام و ماموم دارای سبب مشترک است
و ثانیاً: آنها نماز را به قصد رجاء به جماعت می خوانند به این معنی که در صورتی که هر دو نماز واجب بخوانند نماز به صورت جماعت واقع گردد
وثالثاً: سقوط قرائت ماموم که ثمره عملیه ی جماعت است و موجب اختلاف نماز جماعت با فرادی می گردد، در نماز احتیاط وجود ندارد چرا که نماز احتیاط سوم یا چهارم نماز می باشد که به قصد تتمیم نماز تشریع شده و قرائت در آن از ماموم ساقط نمی باشد مطلقاً چه امام تسبیحات بخواند و چه حمد.
اشکالی در نیت رجائی نماز جماعت بوجود نمی آید.
بنا بر این چه نماز نافله باشد و چه واجب قرائت انجام می شود و اشکالی در نیت رجائی جماعت نخواهد بود. زیرا بنا بر هر تقدیر چه نافله و چه متمم قرائت انجام می گردد.
علاوه بر بیان فوق دلیلی نیز بر عدم صحت نیت رجا در این مورد وجود ندارد.
لذا می گوییم: به نظر ما قول قوی امکان نیت جماعت رجائی در نماز احتیاطی که سبب احتیاط امام و ماموم متحد است، می باشد.
اشکال در صحت جماعت نماز احتیاط
البته ممکن است به این بیان این گونه اشکال شود که: این نماز هرچند به صورت منفصل است اما در مقام نماز موصوله و متصل می باشد. لذا در مشروعیت جماعت خواندن آن شک وجود دارد و در هنگام شک اصل عدم المشروعیه الجماعت می باشد.
والسلام

---