موضوع: بررسی وجوب قضای نماز احتیاط بر ولی میت /شک در عدد رکعات/کتاب الصلاة
مساله گذشته در مورد کسی بود که در مواطن تخییر نماز برایش شک در نماز پیش آمده باشد. با توجه به اینکه اگر نماز ثنائی باشد شک مبطل نماز خواهد بود و در صورت چهار رکعتی بودن شک مبطل نماز نخواهد بود، و اینکه مصلی مخیر بین قصر و اتمام است. شک او ملحق به کدام دسته می باشد؟
امکان عدول به رباعی بسته به ملاک در تعلق وجوب
بحث در اینجاست که ملاک در تعلق وجوب چیست؟ آیا ملاک آن چیزی است که مصلی نیت می کند یا آنکه تعلق وجوب به جامع بین ثنائی و رباعی می باشد. ثمره این کلام این است که در صورت دوم، مصلی حدوثا و بقائا مخیر بین قصر و اتمام نماز خواهد بود. یعنی مصلی تا انتها مکانی که امکان عدول باشد می توان از نیت قصر به اتمام و بالعکس عدول نماید.
بنا بر این بیان این نماز خارج از ادله دال بر مبطلیت شک در نماز دو رکعتی خواهد بود. زیرا این ادله در مورد نماز های دو رکعتی است که دو رکعت بودن آنها متعین می باشد. اما فرض بحث ما از نماز های دو رکعتی محسوب نمی گردد. بلکه مصلی در نماز مخیر بین ثنائی و رباعی می باشد. لذا ما این مورد مشمول مخصص نبوده و باید به عموم موثقه عمار مراجعه نماییم و بر اساس آن بنا را بر اکثر نهاده و بمقدار مورد ظن نماز احتیاط بخوانیم.
عده زیادی از علما مثل مرحوم سید خویی نیز خلافاً لسید الماتن بر همین اساس فتوا داده اند.
مساله بیست و ششم، بررسی وجوب قضای نماز احتیاط بر ولی میت
مسألة 26: لو شكّ أحد الشكوك الصحيحة فبنى على ما هو وظيفته و أتمّ الصلاة ثمّ مات قبل الإتيان بصلاة الاحتياط فالظاهر وجوب قضاء أصل الصلاة عنه، لكنّ الأحوط قضاء صلاة الاحتياط أوّلًا ثمّ قضاء أصل الصلاة، بل لا يترك هذا الاحتياط
فرض مساله در جایی است که در نماز مصلی یکی از شکوک صحیحه عارض گردد. مصلی نیز بر اساس و ظیفه خود بنا را بر اکثر گذاشته نماز را تمام نموده و قصد خواندن نماز احتیاط کرده لکن اجل به او مهلت نداده و فوت شده. حال مساله در این است که ولی میت که باید نماز های میت را بجا آورد چه وظیفه ای دارد. آیا باید نماز احتیاط را قضا کند یا آنکه اصل نماز را قضا نماید.
در این مورد مرحوم سید فرموده : بنا بر احتیاط واجب ولد اکبر باید جمع بین نماز احتیاط و اصل نماز نماید. یعنی اولا باید نماز احتیاط را بجا آورد و بعد از آن اصل نماز را قضا نماید.
تردد در استقلال و متمم بودن، دلیل احتیاط مرحوم سید در قضای نماز احتیاط
مبنای مساله در این نکته است که آیا نماز احتیاط نمازی مستقل است یا آنکه در حقیقت جز متمم نماز مشکوک می باشد؟ اگر مبنا این باشد که نمازی مستقل است و وجوبی علی حده دارد و اینکه نماز اولی که در آن بنا را بر اکثر گذاشته نمازی صحیح است، مقتضای قاعده این می شود که ولد اکبر فقط باید نماز احتیاط را اقامه نماید. زیرا این نماز، نمازی مستقل بوده که بر گردن مرحوم باقی مانده و ولد اکبر باید آن را قضا نماید. این بر مبنای استقلال نماز احتیاط.
اما اگر مبنا این باشد که نماز احتیاط جزء مکمل نماز باشد. یعنی اینکه نماز احتیاط به منزله همان رکعت چهارم نماز باشد یعنی اینکه مصلی سه رکعت نماز خوانده و این رکعت چهارم باشد که باید به این صورت خاص اتیان شود، دو اشکال بوجود می آید.
اول: علاوه بر اینکه موت به منزله حدث است، بواسطه موت فصل طویل بین اصل نماز و متمم آن بوجود خواهد آمد و دیگر امکان الحاق نماز احتیاط به اصل نماز منتفی خواهد بود. لذا وظیفه ولد اکبر این می شود که اصل نماز را قضا نماید.
دوم: دلیل وجوب قضا بر ولی فقط حکم به قضای روزه و نماز میت می نماید. و این دلیل قاصر از ابعاض و اجزای نماز است. مثلا اگر کسی سه رکعت نماز از نماز چهار رکعتی را بخواند و در حال نماز فوت نماید، هیچ کس نمی گوید: ولی میت باید رکعت چهارم را قضا نماید. زیراعمومات قضای نمازهای میت ناظر به نمازهای تامه که برگردن میت مانده است می باشند. اما ما دلیل بر ابعاض نماز مثل دو رکعت از نماز نیافتیم. بنا بر این دلیل شامل مورد نماز احتیاط نمی باشد.
بنا بر این دلیل، نماز اصلی باطل و غیر قابل تصحیح بوده و نماز احتیاط به آن ملحق نمی شود و ولی باید اصل نماز را قضا نماید.
مبنا ی این احتیاط تردد مرحوم سید است در اینکه نماز احتیاط نماز مستقل است یا جزء متتمِ نماز اصلی. ایشان فرموده ابتداءً نماز احتیاط قضا شود، زیرا ممکن است نماز احتیاط نمازی مستقل و امکان الحاق به نماز اصلی وجود داشته باشد. بعد از آن اصل نماز قضا شود زیرا ممکن است نماز احتیاط مستقل نباشد بلکه جزء متمم باشد که در این صورت امکان الحاق نماز احتیاط به نماز اصلی وجود ندارد.
اما از این جهت که اکثر علما و منهم سیدنا الاستاد بر حسب موثقه عمار، نماز احتیاط را جزء متمم دیده اند، فتوا به و جوب قضای اصل نماز داده اند.ما نیز بر اساس همین قول فتوا به اکتفا به قضای اصل نماز بدون نیاز به قضای نماز احتیاط می دهیم.
بررسی حکم قضای اجزای منسیه در نماز بر ولی میت
نعم إذا مات قبل قضاء‌ الأجزاء المنسيّة التي يجب قضاؤها كالتشهّد و السجدة الواحدة فالظاهر كفاية قضائها و عدم وجوب قضاء أصل الصلاة
به نظر مرحوم سید اجزای منسیه نماز که قضای آنها واجب است، واجبات مستقله می باشند. لذا در صورتی که مصلی فراموش کند در نماز تشهد بخواند، باید آن تشهد را قضا نماید، و اگر یک سجده را فراموش کند باید آن سجده را نیز قضا و بعد از آن دو سجده سهو بجا آورد و در صورتی که مصلی قبل از قضاء جزء منسیه فوت کند بر ولی واجب است که سجده منسیه را قضا نماید. یعنی وجوب این سجده وجوبی مستقل است که بجای سجده منسیه قرار می گیرد، نه آنکه این سجده متمم نماز باشد.
دو اشکال بر حکم به وجوب قضای اجزای منسیه بر ولی میت
اول: اگر ما فرض کنیم، سجده یا تشهد منسیه واجبات مستقلی می باشند ادله وجوب قضاء بر ولی شامل آن نخواهند بود. زیرا چنانکه گفتیم: این ادله مختص به نماز تمام می باشند. یعنی تنها در صورتی که میت نماز کاملی یا قضای روزه یک روز بر گردن داشته باشد، بر ولی او قضا لازم است. اما در مورد قضای اجزا و ابعاض دلیلی دال بر وجوب نداریم.
دوم: اقوا این است که اجزای منسیه واجباتی هستند که مکان آنها عوض شده زیرا دلیل نمی گوید که یاتی بسجده بلکه می گویند: یقضی تلک السجده یعنی اعتبار این سجده نزد شارع اعتبار همان سجده در نماز است با این تفاوت که مکان آن تغییر کرده است.
بنا بر این می گوییم این مبنا که گفته شود اینها اجزای نماز باشند اقوای از آن است که گفته شود: اجزای منسیه واجبات مستقل می باشند. بنا بر این، نماز قبل از فوت نمازی ناقص است که با موت امکان تصحیح آن از بین میرود. لذا باید اصل نماز توسط ولی میت قضا شود.
مرحوم خویی نیز در مورد سجده می فرماید: لازم است ولی میت اصل نماز را قضا نماید. اما ایشان در مورد تشهد بیان دیگری دارند. ایشان در مورد تشهد منسیه می فرماید: قضا بنا بر احتیاط . قضای نماز بر ولی میت واجب است زیرا دلیل قضا قاصر از مورد سجده می باشد. یعنی برای ایشان وجوب قضای سجده ثابت نشده بخلاف تشهد. لذا ایشان در مورد سجده فتوا به قضای نماز ولی در مورد تشهد احتیاط نموده اند.
حکم وجوب قضای سجده سهو بر ولی
اما در مورد سجده سهو باید گفت تمام علما آن را واجب مستقلی شمره اند. لکن چنانچه گفته شد دلیل وجوب قضا بر ولی تنها در مورد نماز تمام و روزه تمام است و وجوب قضای سجده سهو مشمول آن نمی باشد.