موضوع: شکوک صحیحه /شک در عدد رکعات/کتاب الصلاة
در جلسه گذشته موارد اخیر شکوک صحیحه را مطرح نمودیم. سپس در مورد صحت انهدام رکعت بحثی مطرح شد و بعد از آن بحث رسید به این مطلب که سید یزدی در صورت اخیر شکوک صحیحه که شک بین پنج وشش در حال قیام بود فرمودند: مصلی باید دو بار سجدتین سهو را بجا آورد. سجدتین سهو اول بخاطر شک بین چهار و پنج است و قیام زائد سهوی در نماز نیز موجب وجوب سجده سهو می گرد. در صورتی که قرائت سهوی یا بحول الله سهوی در نماز وارد نماید نیز موجب سجده سهو می گردد.
انحصار سجده سهو به صورت اخیر
اما سوال این است که چرا مرحوم سید در این صورت به واسطه عروض قیام زائد، فتوا به سجده سهو داده لکن در صور قبل همین قیام زائد موجب سجده سهو نمی شد؟ مثلا در صورت هفتم و هشتم که قیام زائد وجود داشت ایشان فتوا به سجده سهو نداده بودند.
در پاسخ این سوال مرحوم خویی مطلب را طولانی نموده لکن ما می گوییم: که شمول سجده سهو در همه موارد نیازمند اطلاق دلیل است و دلیل می گوید«متی احرزتَ وقوع الزیاده». با این بیان موضوع دلیل ، احراز زیادی سهوی است. لذا اگر مصلی احتمال زیادی دهد ولی یقین به آن نداشته باشد، باید اصل برائت را جاری نماید. بنا بر این در صورت احتمال زیادی لزومی به اتیان سجده سهو نمی باشد.
این نکته در صورت اخیر موجود است یعنی شک بین رکعت پنجم و ششم است. در این صورت چون نماز چهار رکعتی است مصلی یقین به زیادی سهوی دارد. زیرا در صورتی که پنج رکعت خوانده باشد، مبتلا به زیادی سهوی است، همینطور اگر در رکعت ششم باشد. لذا موضوع محرز و معلوم شده، بخلاف صور سابقه که در آنها یقین به اتیان زیادی سهوی وجود نداشت. چرا که مثلا در شک بین سه و پنج معلوم نیست مصلی در رکعت سوم است یا پنجم و بالتبع یقین به زیادی سهوی ندارد. موارد دیگر نیز همین حال را دارند. مثل شک بین چهار و پنج در حال قیام که می توان گفت شاید مصلی در رکعت چهارم است و مرتکب زیادی سهوی نشده. بنا بر این در این موارد ایشان فتوا به سجده سهو نداده اند.
شبهه در دلیل انحصار و پاسخ
اما ممکن است گفته شود اگر بر مصلی شک بین سه و پنج در حالت قیام عارض شود، باید رکعتی که در آن است را منهدم نماید و بنشیند که در این صورت شک او تبدیل به شک بین دو و چهار می شود. وظیفه مصلی در این حال این است که بنا را بر چهار بگذارد و این بنا بر چهار گذاشتن او بعد از هدم رکعت است. لذا رکعت مهدومه رکعت پنجم و زائد بر نماز بوده و این زیاده نیز به حکم تعبدی محرز گشت. هر چند احراز وجدانی در این صورت وجود ندارد لکن با توجه به اینکه احراز تعبدی نیز احراز است، بنا بر مقتضای دلیل مصلی باید سجده سهو بجا آورد.
در پاسخ به این شبهه می گوییم: لسان دلیلِ دال بر اینکه باید بنا را بر چهار گذاشت، طرقیت و جعل یقین نمی باشد. یعنی نمی گوید: «انت بمنزلة المتیقن بالاربع» تا اینکه احراز تعبدی مجعول گردد. بله، اگر لسان دلیل اینگونه بود و طریقیت داشت و مصلیِ شاک محرز اربع و زیاده سهویه می شد، لکن این چنین نمی باشد.
بلکه باید گفت: امکان این بیان نیز وجود ندارد، زیرا دلیل می گوید: «نماز احتیاط بجا آور» که خود این لسان بیان تردید می کند، به این نحو که اگر نماز کامل بود، این احتیاط، نافله و در غیر این صورت متمِ نماز می باشد. در حالی که اگر دلیل گفته بود: «انت بمنزلة المتیقن بالاربع» دیگر نیازی به نماز احتیاط نمی بود. لذا لفظِ لسانِ ادله، برای ما جعل یقین ظاهری نمی کنند که بواسطه آن یقین به زیادی سهوی حاصل و سجده سهو واجب شود.
لذا در جواب شبهه به طور خلاصه می گوییم: ادله از باب وظیفه عملیه و ظاهریه مصلی از باب احتیاط اند و برای جعل یقین نمی باشند. بنا بر این یقین به وجود زائدی در نماز وجود ندارد، مطلقاً، چه یقین وجدانی و چه یقین تعبدی.
والسلام