﴿وَأَنكِحُوا الْأَيَامَي مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ (32) وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ نِكَاحاً حَتَّي يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْراً وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ وَلاَ تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَي الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَن يُكْرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِيمٌ (33) وَلَقَدَ أَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ آيَاتٍ مُّبَيِّنَاتٍ وَمَثَلاً مِنَ الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلِكُمْ وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ (34)﴾

 در جريان تشكيل خانواده و نكاح كه مقدّمه تشكيل يك خانواده بزرگ و امّت اسلامي است چندين مطلب را ذات اقدس الهي گاهي به صورت توصيه اخلاقي گاهي به صورت حكم الهي بيان فرمود بعد از جريان آن حدّ مشخص چهار امر را در بين مطرح فرمود اول رعايت حجاب و عفاف است كه هم زنها خود را بپوشانند هم مردها چشم‌پوشي كنند چه اينكه زنها هم بايد چشم‌پوشي كنند چشم‌پوشي از نامحرم از دو طرف اين اوّلين وظيفهٴ اجتماعي است كه رعايت عفاف را به همراه دارد.

 مطلب دوم فرمودند پدر و مادر دو طرف و همچنين جامعه مسئول تأمين ازدواج جوانها چه دختر چه پسر هستند كه در سنّ نكاح‌اند كه فرمود: ﴿وَأَنكِحُوا الْأَيَامَي﴾ اگر فرمود: «النكاح سنّتي» يا فرمود: «مَن تزوَّج فقد أحرز نصف دينه» كه اين تكليفها متوجّه به خود جوانهاي عَذَب است به اولياي آنها و همچنين جامعه و مسئولان يك نظام سفارش مي‌كند كه وسيلهٴ ازدواج جوانها را فراهم بكنيد ﴿وَأَنكِحُوا الْأَيَامَي مِنكُمْ﴾ فرقي بين آزاد و بنده نيست.

 مطلب سوم آن است كه تا آن نكاح فراهم بشود اينها خودشان را با عفّت اُنس بدهند نه تنها نگاه به نامحرم نكنند بلكه مَلكهٴ عفّت را فراهم بكنند فرمود: ﴿وَلْيَسْتَعْفِفِ﴾ اين الف و سين و تاء منقوط استعفاف نظير استجابت نظير استكبار كه اين الف و سين براي تحقيق است در حقيقت نه براي طلب, با رغبت تمام با كوشش اين عفّت را به دست بياورند و تحصيل كنند اين غير از آن اوامر و نواهي آيات 29 و بعد است كه ﴿قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يُغُضُّوا﴾, ﴿قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ﴾ اين عفاف مَلكه‌اي است يك بيان نوراني حضرت امير(سلام الله عليه) در نهج‌البلاغه دارد كه «لَكَادَ الْعَفِيفُ أَنْ يَكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلاَئِكَةِ» نزديك است كه انسانِ عفيف فرشته‌اي از فرشته‌هاي الهي باشد اين شبيه فرشته شدن به وسيله همين آداب است يك وقت است انسان كار حرام نمي‌كند يك وقت عفيف است اين عفّت يك ملكه است يك ملكه نفساني است غير از غضّ بصر است آن هم با الف و سين و تاء كه نشانه تحقيق و تأكيد و امثال ذلك است اينكه مي‌گوييم «استجب لنا» يا ﴿فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لَا أُضِيعُ﴾ اين نشانه تحقيق است اين ﴿وَلْيَسْتَعْفِفِ﴾ هم نشانه تحقيق است بكوشند كه به ملكه عفّت برسند يعني شبيه فرشته بشوند اين در بيانات نوراني حضرت در نهج‌البلاغه هست كه «لَكَادَ الْعَفِيفُ أَنْ يَكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلاَئِكَةِ» از اين تعبيرات روايي فقهاي ما هم(رضوان الله عليهم) استفاده كردند كه آن روز به عرضتان رسيد مرحوم صاحب جواهر در كتاب صوم جواهر دارد كه در فضيلت روزه همين بس كه انسان شبيه فرشته مي‌شود همين فرمايش مرحوم صاحب جواهر در عروه مرحوم آقا سيّد محمدكاظم هم آمده در بحث روزه‌هاي مستحب در اول عروه اين بحث نيست صاحب جواهر در اول بحث صوم دارد ولي مرحوم سيّد در بحث روزه‌هاي مستحبّي آنجا اين فرمايش را دارد كه در فضيلت روزه همين بس كه انسان شبيه فرشته مي‌شود اين اختصاصي به روزه گرفتن نيست درباره عفّت هم همين طور است فضايل ديگر هم همين طور است كه انسان موظّف است يا مأمور است كه تَشبّه به فرشته داشته باشد تخلّق به اخلاق فرشته داشته باشد.

 غرض اين است كه فرمود اول آن اوامر و نواهي است كه نگاه به نامحرم نباشد بعد دوم هم به مسئولان جامعه به پدر و مادر و مسئولان نظام به همه دستور مي‌دهد كه وسيله ازدواج جوانها را فراهم بكنند سوم هم به جوانها دستور مي‌دهد تا اينكه ازدواج فراهم بشود خود را با عفّت آشنا كنند زيرا راحت مي‌شوند مقداري اگر سختي تحمل بشود بقيه ديگر ﴿فَأَمَّا مَنْ أَعْطَي وَاتَّقَي ٭ وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَي ٭ فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَي﴾ ما او را براي كارهاي خير موفق مي‌كنيم آسان مي‌كنيم او به آساني كارهاي خير را انجام مي‌دهد و مانند آن.

 مرحله چهارم آن است كه هم به خود جوانها هم به اولياي جوانها به پدر و مادرِ پسر به پدر و مادرِ دختر مي‌فرمايد وعده الهي اين است كه با ازدواج, زندگي رونق بگيرد شما منتظر نباشيد كه زندگي رونق بگيرد بعد ازدواج كنيد بلكه با ازدواج زندگي‌تان را رونق ببخشيد. دو امر را ذات اقدس الهي گرچه امور فراواني در اين موضوع مطرح‌اند ولي در اين بخش دو امر را وسيله سِعه رزق قرار داده است يكي همين مسئله نكاح است كه فرمود: ﴿إِن يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ﴾ خدا اينها را بي‌نياز مي‌كند اين هم وعده است نسبت به جوانها هم وعده است نسبت به پدر و مادر هم وعده است نسبت به نظام, اگر مسئولين نظام بخشي از بودجه‌ها را در اختيار ازدواج جوانها قرار بدهند خداوند بودجه اينها را بيشتر مي‌كند درآمد كشور را بيشتر مي‌كند درآمد سرانه مملكت را بيشتر مي‌كند اين براي مملكت و نظام, پدر و مادر را هم مي‌فرمايد اگر ﴿إِن يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ﴾ اِغناي فرزندان هم از راه اغناي پدر و مادر است اين دو سوم هم به خود جوانها وعده جميل داد كه ﴿إِن يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ﴾ هر كس نكاح كرد يا اِنكاح كرد مشمول اين وعدِ جميل الهي است كه ﴿إِن يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ﴾. قسمت دوم همان مسئله تقواست كه در سورهٴ مباركهٴ «طلاق» آنجا فرمود: ﴿وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَهُ مَخْرَجاً ٭ وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَحْتَسِبُ﴾ آيه دوم و سوم سورهٴ مباركهٴ «طلاق» اين است ﴿وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَهُ مَخْرَجاً﴾ هيچ انسان باتقوايي در كار نمي‌ماند درست است كه مشكلات ممكن است از هر طرف رو بياورد ولي راه خروج هست در سورهٴ مباركهٴ «مائده» و مانند آن كه شيطان تهديد كرد گفت ﴿لَآتِيَنَّهُم مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ﴾ فوق و تحت را مطرح نكرد در ذيل آن آيه بحث شد كه چطور شيطان جهاد چهارگانه را گفته و جهت شش‌گانه را مطرح نكرده نگفت از بالا و پايين مي‌آيم گفت از جلو و دنبال و طرف راست و طرف چپ مي‌آيم گفتند اين بالا و پايين را ذات اقدس الهي اجازه نمي‌دهد كه شيطان راه پيدا كند بالا اين است كه انسان سر بلند كند دست بلند كند به طرف خدا بگويد «يا الله» پايين اين است كه سر خم كند سجده كند به خاك بيفتد بگويد «يا الله» راه سجده باز است راه دعا باز است اين راه دعا را او نمي‌بندد اين راه سجده را او نمي‌بندد ممكن است از راه فرزند از راه آينده‌نگري باطل از راه چپي بودن راستي بودن اينها بيايد آدم را تقويت كند يا فريب بدهد ولي راه دعا را نمي‌بندد راه سجده را نمي‌بندد اين دو راه اصلي باز است لذا ذات اقدس الهي اين دو راه را همواره نگه داشت هيچ كسي اين راه را بسته نمي‌بيند خب فرمود: ﴿وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَهُ مَخْرَجاً ٭ وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَحْتَسِبُ﴾ اين راه تقوا هست بنابراين از دو منظر ذات اقدس الهي وعده سِعه رزق داد.

 فتحصّل كه در مقدّمات امر با اوامر و نواهي دخترها و پسرها راه حجاب را ذكر كرد بعد از آن راه, مسئوليّت مسئولان را آگاه كرد به اِنكاح كردن. مطلب سوم هم اينها را گفت تا نكاح حاصل بشود گذشته از اينكه موظّفيد غَضّ بصر كنيد آن عفاف را آن حجاب را آن عفّت را به هر وسيله است تحصيل كنيد. چهارم هم آن وعده جميل است كه فرمود خداوند اينها را بي‌نياز مي‌كند و كم نيست رواياتي كه دلالت دارد بر اينكه افرادي كه ازدواج كردند ذات اقدس الهي وعده‌اش را اِنجاز مي‌كند عملي مي‌كند مخصوصاً اگر فرزنددار بشوند منتها ساده‌زيستن, حيات طيّبه است قناعت, حيات طيّبه است بعد هم كه پيدا شد آدم يك زندگي با آسايش را فراهم مي‌كند بدون اِتراف و بدون اسراف. خب اين امور چهارگانه را كه بيان فرمود اينها جزء موعظاتي است كه در اين سور‌ه بيان شده جزء آيات مبيّني است كه در اين سور‌ه بيان شده.

 پرسش:...

 پاسخ: البته, دعا كه مفتاح همه كارهاست ديگر دعا اختصاصي به طلب مغفرت و امثال ذلك ندارد براي همه امور است ﴿وَسْأَلُوا اللّهَ مِن فَضْلِهِ﴾ هم دعا به معناي خواندن هم دعا به معناي خواستن اين دعاي به معني خواستن را تصريح كرده فرمود: ﴿وَسْأَلُوا اللّهَ مِن فَضْلِهِ﴾ از فضل خدا بخواهيد كه مشكل شما را حل كند اين راهِ خواستن است ديگر چون او مسبِّب امور است.

 پرسش:...

 پاسخ: براي اينكه اين ﴿أَنكِحُوا﴾ چرا اِنكاح نمي‌كنند براي اينكه آن كه مسئول انكاح است چرا انكاح نمي‌كند براي اينكه مي‌‌گويد ما نداريم خب اگر ذات اقدس الهي اين كار را محمود و ممدوح مي‌داند و وسيله سِعه رزق مي‌داند آن كه اين وسيله را فراهم مي‌كند مشكلش برطرف مي‌شود. اصولاً اصلِ جامع اين است كه نظام اسلامي را امّت مسلمان را مسئولين امر را و افراد را مي‌فرمايد از فقر نترسيد در سورهٴ مباركهٴ «توبه» اين بحثش گذشت وقتي كه رابطهٴ با مشركين را قطع فرمود, فرمود: ﴿إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلاَ يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هذَا﴾ اينها نبايد اينجا بيايند يك عدّه مي‌گفتند خب اينها وضع مالي‌شان خوب است مي‌آيند اينجا كار توليد مي‌شود شغل توليد مي‌شود ما به حقوقي مي‌رسيم و اينها در سورهٴ مباركهٴ «توبه» فرمود اگر شما از فقر مي‌ترسيد از اين تحريمها هراسي نداشته باشيد آيه 28 سورهٴ مباركهٴ «توبه» اين است ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلاَ يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هذَا﴾ حالا اگر گفتيد اينها وضع مالي‌شان خوب است اينها كه بيايند اينجا ما مسافرخانه كرايه مي‌دهيم بارهاي اينها را حمل و نقل مي‌كنيم چيزي به اينها مي‌فروشيم درآمد سالانه‌مان را از اينجا تأمين مي‌كنيم فرمود اين خيال را نكنيد ﴿وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ﴾ عائله‌مند شدن عَيلَه يعني فقر عائل يعني نيازمند به انساني كه فقير است مي‌گويند عائله‌مند است صِرف عائله‌مندي كه نشانه تنگدستي نيست از آن عَيله به معني فقر گرفته شده فرمود اگر از فقر و عَيله و اينها مي‌ترسيد نگران نباشيد چون او كه مَقاليد السماوات و الأرض به دست اوست او اين دستور را ديده ديگر او كليد آسمانها و زمين به دست اوست. بنابراين اگر نظام مي‌ترسد كه كم بياورد ﴿يُغْنِهِمُ اللَّهُ﴾ اگر پدر و مادر طرفين هراسناك‌اند ﴿يُغْنِهِمُ اللَّهُ﴾ اگر خود جوانها هراسناك‌اند ﴿يُغْنِهِمُ اللَّهُ﴾ اصل كلّي اين است كه به وعده الهي انسان بايد اعتماد داشته باشد (يك) به دستور خدا عمل بكند و هراسناك روزي نباشد (دو) ﴿وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ إِن شَاءَ إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾ در مواردي كه مسائل خيلي جزئي مطرح است ذات اقدس الهي مسئله خبير را طرح مي‌كند چه اينكه آيه سي همين سوره فرمود: ﴿إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ﴾ آگاه بودن, خبير بودن به مسائل جزئي نزديك‌تر است تا مسئله عليم بودن و اينكه در آيه سورهٴ مباركهٴ «نساء» آيهٴ 31 فرمود: ﴿وَلاَ يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ﴾ اين ﴿آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ﴾ را در كنار ﴿بُعُولَتِهِنَّ﴾ ذكر نكرد براي اينكه اگر آنجا ذكر مي‌كرد بايد ضمير جمع مذكّر سالم مي‌آورد آن وقت اين انسجام آسيب مي‌ديديد گذشته از اينكه اين انسجام آسيب مي‌ديد آن دو ابناء هم كنار هم قرار نگرفت براي دو نكته: يكي اينكه ضمير جمع مذكّر سالم كه بيايد در برابر ضمير جمع مؤنث سالم اين انسجام را به هم مي‌زند دوم اينكه اين دو ابناء آ‌ن وقت كنار هم قرار نمي‌گرفت بر اساس اين دو نكته است كه مسئله ﴿آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ﴾ را جدا كرده. خب فرمود: ﴿وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ نِكَاحاً﴾ اين كارها را انجام بدهند تا اينكه مشكلات اينها حل بشود. عمده اين است كه انسان به وعده الهي اطمينان داشته باشد اگر طمأنينه داشته باشد با آرامش زندگي را شروع مي‌كند و خداي سبحان هم كه ﴿لاَ يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ﴾ خب.

 مطلب بعدي آن است كه آن روزي كه متأسفانه نظام برده‌داري رايج بود براي برده‌ها هم قرآن برنامه‌ريزي كرده كه آنها هم بايد همسر داشته باشند (يك) بايد زمينه آزادي آنها فراهم بشود (دو) اين دو مسئله را كنار هم ذكر كرد اما دربارهٴ ازدواج آنها فرمود: ﴿وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ﴾ يعني «أنكحوا» شما موظّفيد اين تنها اختصاصي به مالكان آنها ندارد نظام هم مسئول است جامعه هم مسئول‌اند كه به اين عَبيد و اِما همسر بدهند. هم چون هر دو را مطرح فرمود يكي ﴿الْأَيَامَي مِنكُمْ﴾ يكي ﴿الصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ﴾ صالحين آ‌نها كه قدرت تشكيل خانواده دارند. بعد مسئله آزادي آنها را مطرح كرد فرمود: ﴿وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ﴾ مسئله عِتق رَقبه كه جزء سنن الهي است حرفي در آن نيست در خيلي از موارد كه كفّاره است از مصاديق كفّاره عِتق رقبه است آن هم حرفي در آن نيست اما حالا اگر بنده‌اي با مولاي خود تعهّد كرد و پيشنهاد آزادي داد گفت من قِسطي آزاد مي‌شوم من را آزاد كن من ماهانه اين مقدار مي‌پردازم اين را مي‌گويند مكاتبه كه شارع مقدّس اين را ترسيم كرده مشروع كرده و مكاتبه بيع نيست (يك) عِتق نيست (دو) يك عقد است از سنخ ايقاعات نيست (سه) بين مولا و عبد برگزار مي‌شود منتها اين عبد بايد بالغ باشد عاقل باشد كه پيشنهاد بدهد ايجاب و قبول كند و امثال ذلك از سنخ بيع و شراء نيست براي اينكه خود عبد و اَمه مِلك بايع‌اند آن وقت ديگر اتحاد مشتري و مبيع يا اتحاد بايع و مبيع كه فرض ندارد بنابراين اينها قرارداد مي‌كنند نوشته مي‌دهند كه اگر ماهانه يا سالانه اين مبلغ را بپردازي آزاد مي‌كنيم اين عِتق نيست براي اينكه عتق يك امر ايقاعي است تعليق برنمي‌دارد اينها قرارداد مي‌گذارند مكاتبه مي‌كنند اين ايجاب است آن قبول كه اگر اين مبلغ قِسطي داده شد مثلاً تا فلان قسط اين را آزاد بكند فرمود: ﴿وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ﴾ اِبتغا يعني پيشنهاد مي‌دهند درخواست مكاتبه مي‌كنند در مِلك يمين شما ﴿فَكَاتِبُوهُمْ﴾ با اينكه مكاتبه كنيد اين عقدِ مكاتبه را كه عقد مستقل است و زيرمجموعه كتاب عتق مطرح است اين را انشاء كنيد برقرار كنيد البته ﴿إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْراً﴾ يك وقت است مصلحت اين عبد در اين است كه نه تحصيل كرده است نه قدرت مديريت دارد كه مي‌تواند خودش را در جامعه اداره كند اين بايد در تحت تكفّل كسي باشد اين ﴿فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً﴾ نيست كه در سورهٴ مباركهٴ «نساء» درباره فرزندان خود آدم آمده درباره بچه‌‌هاي خود آدم فرمود وقتي اينها بالغ شدند صِرف بلوغ كافي نيست آن بلوغ اقتصادي و فكري هم بايد رعايت بشود ﴿فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ﴾ در اوايل سورهٴ مباركهٴ «نساء» فرمود مال مثل ستون فقرات جامعه است و اين ستون فقرات را شما نشكنيد مال را به دست هر كسي ندهيد ﴿وَلاَ تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللّهُ لَكُمْ قِيَاماً﴾ قيام يعني مقاومت نه ايستادنِ فيزيكي خيلي از فقرا هستند كه كنار ديوار مي‌ايستند مرتب گدايي مي‌كنند اين نشسته است ايستاده نيست اين قيام كه در سورهٴ «نساء» مطرح است يعني ايستادگي نه ايستادنِ فيزيكي فرمود ملّتي قدرت ايستادگي دارد كه از نظر اقتصاد به كفايت برسد مال باعث قيام و مقاومت ملّت است ﴿وَلاَ تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللّهُ لَكُمْ قِيَاماً﴾ اين مضمون خب به سفها ندهيد گفتند كسي كه شارب‌الخمر است سفيه است كسي كه بي‌جا مصرف قمارباز است سفيه است بالأخره مال را هدر مي‌دهد در همان‌جا هم دارد كه اگر فرزندانتان مالي دارند يا ايتامي كه زير تدبير شما هستند مالي دارند وقتي مال اينها را در اختيار اينها قرار بدهيد كه ﴿فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً﴾ صِرف بلوغ پانزده‌سالگي كافي نيست بايد اين رشد اقتصادي داشته باشد كه مال را هدر ندهد الآن هم كه شما بخواهيد با اين عبد يا اَمه مكاتبه برقرار كنيد آزاد كنيد بدانيد كه اين اگر آزاد بشود در اختيار بيگانگان قرار نمي‌گيرد و از او سوء استفاده نمي‌شود اين بتواند خودش را اداره كند اگر توانست خودش را اداره كند ﴿إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْراً﴾ اين مكاتبه را بپذيريد وگرنه به عنوان يك سرپرست مهربان اين را زيرمجموعه خودتان داشته باشيد خير منظور اين‌چنين است نه خير به معني تقوا و امثال ذلك آن وظيفه عمومي است.

 مطلب ديگر آن است كه منظور از علم يعني حجّت شرعي حالا يا علم به معناي يقين است يا طمأنينه. منظور آن علم رياضي نيست علمي كه حجّت شرعي است حالا يا يقين رياضي يا طمأنينه عقلايي ﴿إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْراً﴾ بعد براي اينكه مسئله عِتق سامان بپذيرد فرمود اينها را كمك بكنيد بخشي از بيت‌المال بايد صرف آزادسازي بردگان و كنيزان بشود آن را در سورهٴ مباركهٴ «توبه» آيه شصت بيان فرمود زكات خب يكي از مصارف مهمّ حكومت اسلامي و جامعه اسلامي است در آيه شصت سورهٴ مباركهٴ «توبه» فرمود: ﴿إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ﴾ رقاب همين رقبه‌ها كه در عتق رقبه صرف مي‌شود يكي از مصارف هشت‌گانه زكات صرف اين است كه درباره آزادسازي بردگان صرف بشود اين يكي از مصاديق ﴿وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ﴾ است گذشته از اينكه مصارف ديگري هم مي‌تواند درباره آزادسازي بردگان مطرح بشود اختصاصي به آن زكات ندارد.

 مطلب مهم آن است كه درست است كه اسلام اصل مالكيّت را امضا كرده بر خلاف جريان بنشويكي و بالصراحه فرمود: ﴿لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ﴾ فرمود هر كسي كسب حلال كرد مِلك او مي‌شود و انسان مالك او مي‌شود و مكرّر مسئله ملك و مال را به اشخاص اسناد داده است كه اين ملك اوست, مال اوست, ﴿مالهم﴾, ﴿أَمْوَالُكُمْ﴾, ﴿أَمْوَالُكُمْ﴾ اين را نسبت داد و «الناس مسلطون علي اموالهم» هم يكي از اصول پذيرفته‌شده در اسلام است. پس با اين راههاي فراوان, اصل مالكيّت را ذات اقدس الهي امضاء كرده است اسلام امضاء كرده است و هر كسي كسب حلال كرد مالك او مي‌شود بلا ريبٍ. اما اين اصل يك اصل متعامل و متقابلِ انسانها با يكديگر است نه اصلي كه حاكم باشد انسان را در برابر خدا هم مالك بداند اگر اين باشد كه مي‌شود فكرِ قاروني, وقتي به قارون گفته بودند كه ﴿وَلاَ تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا﴾ اين گفت من خودم با استقلال اقتصادي اينها را به دست آوردم زكات بدهم چيست وجوه بدهم چيست سهم بيت‌المال را تأمين كنم چيست مال براي من است. اين فكر همان اسلامي حرف زدن و قاروني فكر كردن است فرمود درست است شما مالكيد هر كسي كسب حلال كرد مِلك طلق اوست چيزي را ارث برد ملك طلق اوست چيزي را به او هِبه كردند ملك طلق اوست اين مالكيّت كاملاً در اسلام محفوظ و محترم است اما انسان بالقياس به ذات اقدس الهي هم باز مالك است كه به خدا بگويد من مالكم اختيار خودم را داردم «الناس مسلّطون علي أموالهم» يا در برابر خدا بايد همين آيه سورهٴ مباركهٴ «نور» را مطرح كرد ﴿وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ﴾ اين مال, مال خداست به شما داده به عنوان امانت بنابراين اين‌چنين نيست كه ما در برابر ذات اقدس الهي هم مالك باشيم بگوييم ما اختيار مالمان را داريم اين وجوه را نمي‌دهيم ما در برابر يكديگر بله مستقلّيم هر كسي هر كاري كرده كسب حلالي كرده مِلك طلق اوست و بدون رضايت او هم تصرّف است و حرام اما در برابر اراده خدا, خدا اگر دستوري داد ما بگوييم ما خودمان كسب كرديم حرف قارون را بزنيم اين روا نيست فرمود: ﴿وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ﴾ از اين شفاف‌تر و روشن‌تر فرمود اينكه امور اعتباري است مالكيّت اينها با قرارداد حل مي‌شود آنكه تكويني است به نام چشم و گوش آن ملك شما نيست چه رسد به مال كه امر اعتباري است ما الآن يك ملك تكويني داريم كه اعضا و جوارح ما در اختيار ماست يك ملك اعتباري داريم مالي كه كسب كرديم مال ماست كه ﴿لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا﴾ عقد بيع و ساير عقود يك عناوين اعتباري است كه باعث نقل و انتقال ملكي است ولي چشم و گوش در اختيار خود ماست ذات اقدس الهي نسبت به اين چشم و گوشي كه به حسب ظاهر ملك تكويني ماست به ما فرمود ما مالكيم نه شما ﴿أَمَّن يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ﴾ در آن بخش ﴿أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ﴾ همين است اين ﴿أَمَّن﴾ يك «أم» منقطعه است با «مَن» وقتي ادغام شد مي‌شود ﴿أَمَّن﴾ اين «أم» منطقعه به معني «بل» است يعني آنها خدا نيستند اين كسي كه مضطرّ را مي‌تواند نجات بدهد آن خداست آنها خدا نيستند اين كسي كه مالك چشم و گوش شماست او خداست ﴿أَمَّن يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ﴾ لذا گاهي اجازه نمي‌دهد انسان چشم را ببندد با همان چشم باز جانش را مي‌گيرد يا فرصت اينكه گوشش را تنظيم بكند اجازه نمي‌دهد درست است كه ما تكويناً به حسب ظاهر در قبال يكديگر مالك تكويني چشم و گوشيم ولي نسبت به ذات اقدس الهي كه مالك نيستيم اين ملك تكويني آن هم ملك اعتباري لذا فرمود: ﴿وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ﴾ بعد برده‌هايتان را هم نظير جاهلي وادار به فحشا و منكر نكنيد اليوم متأسفانه همين طور است ديگر اين استكبار و صهيونيست مي‌بينيد فلّه فلّه بازار همين بردگي را دارند براي كسب درآمد فرمود شما مبادا كنيزانتان را وادار كنيد به اينكه از راه بِغا و درآمد از اين راه درآمدي براي شما فراهم كنند ﴿وَلاَ تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَي الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً﴾ اين براي مبالغه است وگرنه اگر ﴿إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً﴾ كه ديگر اِكراه معنا ندارد خودشان دارند اين كار را انجام مي‌دهند كه اكراه معنا ندارد خب فرمود مبادا اين كار را بكنيد ﴿لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا﴾ درآمدي كسب بكنيد اين درآمد در برابر اين كسب حرام است حالا اگر يك وقت اشتباهي كرديد اين راه را طي كرديد و آ‌نها را وادار كرديد اين طور نيست كه راه توبه بسته باشد ﴿وَمَن يُكْرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾ توبه كنيد راه بازگشت باز است راه برگشت باز است و مانند آن.

 ما در اين آيات بسياري از احكام را به صورت شفاف براي شما روشن كرديم داستان گذشته‌ها را كم و بيش مطرح كرديم موعظه ذكر كرديم وَعظ همان طوري كه قبلاً ملاحظه فرموديد «جذب الخَلق الي الحق» است واعظ «جاذب الخَلق الي الحق» است آن حالتي كه در شنونده كِشش ايجاد مي‌كند اين اِتّعاظ شنونده است و وعظ گوينده كه وعظ «جذب الخلق الي الحق» است همه مردم را ذات اقدس الهي موعظه مي‌كند لكن پرهيزكاران طرْفي مي‌بندند از اين جهت فرمود: ﴿وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ﴾.

 پرسش:...

 پاسخ: هر دو ديگر, چون هر دو هم او گناه كرده هم اين منتها ﴿مِن بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ﴾ ناظر به مُكرهان است چون فرمود: ﴿فَإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ﴾ البته چون آنها معصيت كردند خدا غفور و رحيم است بعد از اكراه اگر كاري انجام شد آنها اگر مُكرَه بودند كه «رُفع القلم عن المكره» آ‌نها معصيتي نكردند معصيت برمي‌گردد به اكراه كنندگان.

 «و الحمد لله ربّ العالمين»