موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

صورت دوّم: گاهی نسبت به رتبه ملاحظه می‌شود یعنی ملاک در تقدّم یا تأخّر در تقارن، امر دیگری غیر از زمان است. مثل تقدّم رتبی علّت بر معلول و یا تأخّر رتبی معلول از علّت و یا تقارن رتبی علّت با عدم علّت. مقبولیّت قیاس مساوات در رتب عقلیّه، مبنای جواب چهارم است. به این صورت: عدم الصلوة مساوٍ مع الصّلوة فی الرّتبة و الصّلوة مساوٍ مع الازالة فی الرّتبة فعدم الصّلوة مساوٍ مع الازالة فی الرّتبة لانّ مساوی مساوی الشیئ مساوٍ لذلک الشیئ.

کبریٰ: مقبولیّت قیاس مساوات در باب رُتَب عقلیّه، منتفی است.

توضیح: برای تقدّم و تأخّر و تقارن، در باب رتب عقلیّه، ملاک مخصوص وجود دارد. چه بسا ملاک تقدّم و تأخّر و تقارن در شیئی باشد ولی این ملاک در امری که متّحد الرتبة با آن شیئ است، نباشد. مثلاً علّت، تقدّم رتبی بر معلول دارد. ملاک تقدّم رتبی علّت این است که وجود معلول مترشّح از علّت و متوقّف بر وجود علّت است. ولی این ملاک در عدم العلّة که متّحد الرتبة با علّت است، وجود ندارد و لذا علّت، تقدّم رتبی بر معلول دارد ولی عدم العلّة، تقدّم رتبی بر معلول ندارد. و مثلاً معلول تأخّر رتبی از علّت دارد و ملاک تأخّر رتبی معلول همان است که گفته شد ولی این ملاک در عدم المعلول که متّحد الرتبة با معلول است، وجود ندارد و لذا معلول، تأخّر رتبی از علّت دارد ولی عدم المعلول، تأخّر رتبی از علّت ندارد. بنابراین، عدم احد الضدّین و ان کان فی رتبة وجوده المتّحد مع وجود الآخر فی المرتبة الّا انّه لا ینافی کونه فی رتبة سابقة علی وجود الآخر لتحقّق ملاک التقدّم و التأخّر فیهما.

نتیجه: مبنای جواب، منتفی است. فالجواب و ان کان صورةً برهانا صحیحا الّا انّه بالدقّة صورة برهان[1]

آدرس جلسه‌ی بعد:

الوجه الثانی من الوجهین الّذین استدلّ بهما ..... امّا القول الاوّل. [2]