موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت سوّم: درباره‌ی ضدّ عامّ

تقریر دوّم از طرف محقّق خوئی:

صغریٰ: شرط مقدّمیت عدم احد الضدّین برای وجود ضدّ دیگر، تقدّم در رتبه است (با توضیحی که در صغرای تقریر اوّل ارائه شد)

کبریٰ: تقدّم در رتبه، در عدم احد الضدّین منتفی است.

توضیح: بین ضدّین، تعاند و تنافر وجود دارد. مقتضای تعاند و تنافر همان طوری که استحاله‌ی اجتماع این دو در وجود در زمان واحد است، همچنین استحاله‌ی اجتماع این دو در مرتبه‌ی واحده نیز می‌باشد و زمانی که اجتماع این دو در مرتبه‌ی واحده محال شد، در مرتبه‌ی وجود احد الضدّین (مرتبه‌ی وجود بیاض) عدم دیگری (عدم سواد) در همان مرتبه ضروری است چون اگر عدم دیگری (عدم سواد) در آن مرتبه نباشد، یا ارتفاع نقیضین (ارتفاع سواد و عدم سواد) از مرتبه است در صورتی که دیگری نیز (سواد) در آن مرتبه نباشد و یا اجتماع ضدّین (اجتماع بیاض و سواد) در مرتبه است در صورتی که دیگری (سواد) در آن مرتبه باشد. بنابراین، در مرتبه‌ی احد الضدّین، عدم ضدّ دیگر ضروری است. کلام در ازاله‌ی نجاست از مسجد و صلوة نیز مثل کلام در سواد و بیاض است.

نتیجه: شرط مقدّمیّت عدم احد الضدّین برای وجود ضدّ دیگر، در عدم احد الضدّین منتفی است. بنابراین، عدم احد الضدّین (عدم صلوة یا همان ترک صلوة) مقدّمه برای وجود ضدّ دیگر (ازاله) نیست.

نمودار تقریر دوّم:

در مرتبه‌ی وجود ازاله، عدم صلوة ضروری است اگر عدم صلوة نباشد، یا صلوة هست یا صلوة نیست اگر صلوة باشد، اجتماع ضدّین (ازاله و صلوة) در مرتبه است اگر صلوة نباشد، ارتفاع نقیضین (عدم صلوة و صلوة) در مرتبه است

اجتماع ضدّین در مرتبه و ارتفاع نقیضین در مرتبه، محال است.

توجّه باشد که تقریر دیگری نیز برای جواب اوّل ارائه شده که از طرف محقّق نائینی است. تقریر و نقض آن، در محاضرات ج۳ ص۲۱ آمده است.