موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت دوّم: عنوان مسأله ضدّ

امر سوّم: کلمه‌ی شیئ.

کلمه‌ی شیئ در عنوان مسأله اگر چه ظهور در شیئ وجودی یعنی فعل دارد ولی مراد از آن اعمّ از فعل و ترک است. مثال برای امر به فعل، امر به ازاله‌ی نجاست از مسجد است و مثال برای امر به ترک، امر به ترک اکل در باب تروک صوم است. ضدّ عامّ ترک در امر به ترک اکل، ترک است (مأمور به، ترک است و ترک ترک، ضدّ عامّ مأمور به است) و ضدّ خاصّ ترک در امر به ترک اکل، مضاف الیه ترک است یعنی اکل (مأمور به، ترک اکل است و اکل، ضدّ خاصّ مأمور به است).

امر چهارم: کلمه‌ی نهی.

مراد از کلمه‌ی نهی در عنوان مسأله، اعمّ از نفسی و غیری، اصلی و تبعی است.

نهی نفسی: اگر غرض شارع به عدم شیئ فی نفسه تعلّق بگیرد، حرام نفسی است. فی نفسه یعنی نهی از شیئ از باب مقدمیّت آن شیئ برای حرام دیگری نیست بلکه از باب این است که در نفس آن شیئ، مفسده وجود دارد. مثل لا تشرب الخمر. نهی از شرب خمر به خاطر این است که در شرب خمر مفسده وجود دارد. به خاطر این نیست که شرب خمر مقدّمه برای حرام دیگری است.

نهی غیری: اگر غرض شارع به عدم شیئ تعلّق بگیرد به خاطر اینکه آن شیئ مقدّمیت برای حرام دیگری دارد، حرام غیری است. مثل لا تشتر الخمر. نهی از خریدن خمر به خاطر این است که خریدن خمر مقدّمه برای حرام دیگری است یعنی شرب.

نهی اصلی: حرام اصلی به حرامی گفته می‌شود که مقصود متکلّم از دلیل، افاده و بیان حرمت آن است اعمّ از اینکه حرمت، نفسی و یا غیری باشد. حرام اصلی نفسی مثل لا تشرب الخمر. مقصود متکلّم از این کلام، بیان حرمت شرب خمر است. حرمت شرب خمر، حرمت اصلی نفسی است. حرام اصلی غیری مثل لا تشتر الخمر. مقصود متکلّم از این کلام، بیان حرمت خریدن است. حرمت خریدن خمر، حرمت اصلی غیری است.

نهی تبعی: حرام تبعی به حرامی گفته می‌شود که مقصود متکلّم از دلیل، افاده و بیان حرمت آن نیست بلکه حرمت آن بالتّبع از دلیل فهمیده می‌شود اعمّ از اینکه حرمت، نفسی و یا غیری باشد. حرام تبعی نفسی مثل حرمت صوم که از یحرم اتمام الصّلوة فهمیده می‌شود. حرمت صوم، حرمت تبعی نفسی است. حرام تبعی غیری مثل حرمت خریدن خمر که از لا تشرب الخمر فهمیده می‌شود. حرمت خریدن خمر، حرمت تبعی غیری است.