موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب/ جهت ششم

ثمره‌ی ششم: از طرفی مقدّمه واجب گاهی عمل عبادی مثل تیمّم و گاهی عمل غیر عبادی مثل قطع مسافت است. از طرفی دیگر صحّت عبادت متوقّف بر امر به عبادت از طرف شارع و قصد امر از طرف مکلّف است. بنابراین، مقدّمه عبادی بنابر ملازمه بین وجوب شرعی ذی المقدّمه و وجوب شرعی مقدّمه، صحیح است (به خاطر وجود امر غیری به مقدّمه) و بنابر عدم ملازمه، باطل است (به خاطر عدم وجود امر غیری به مقدّمه).

اشکال از طرف محقّق خوئی:

صغریٰ: شرط صحّت ثمره، انحصار مصحّح عبادیّت در امر غیری است (ثمره در صورتی صحیح است که مصحّح عبادیّت مقدّمه عبادی، منحصراً امر غیری باشد چون بنابر ملازمه، امر غیری وجود دارد و بنابر عدم ملازمه، امر غیری وجود ندارد).

کبریٰ: انحصار مصحّح عبادیّت در امر غیری، منتفی است (در جهت چهارم گفته شد که مصحّح عبادیّت مقدّمه عبادی، امر غیری مقدّمی یا امر نفسی استحبابی یا امر نفسی وجوبی یا غرض شارع است).

نتیجه: شرط صحّت ثمره، منتفی است و با انتفاء شرط صحّت، ثمره باطل خواهد بود.

ثمره‌ی هفتم: بنابر ملازمه بین وجوب شرعی ذی المقدّمه و وجوب شرعی مقدّمه، انجام مقدّمه موجب استحقاق ثواب و ترک مقدّمه موجب استحقاق عقاب است. ولی بنابر عدم ملازمه، انجام مقدّمه موجب استحقاق ثواب نیست و ترک مقدّمه موجب استحقاق عقاب نیست (بدایع الافکار ص۳۴۴).

اقول:

اشکال بر ثمره: صغریٰ: شرط اصولیّت مسأله، وقوع مسأله در طریق استنباط حکم شرعی فرعی کلّی است (با توضیحی که در اشکال بر ثمره‌ی دوّم ارائه شد).

کبریٰ: وقوع مسأله در طریق استنباط حکم شرعی فرعی کلّی، در مسأله مقدّمه واجب نسبت به ثمره‌ی هفتم منتفی است (مسأله مقدّمه واجب در این ثمره، در طریق استنباط حکم شرعی فرعی کلّی قرار نگرفته است چون استحقاق و عدم استحقاق ثواب و عقاب، حکم شرعی نیست بلکه از احکام عقلیّه است).

نتیجه: شرط اصولیّت مسأله، در مسأله مقدّمه واجب نسبت به ثمره‌ی هفتم منتفی است. بنابراین، اگر استحقاق و عدم استحقاق ثواب و عقاب ثمره برای مسأله مقدّمه واجب باشد، مسأله مقدّمه واجب از مسأله اصولیّه بودن خارج می‌شود. علاوه بر اینکه، در مباحث سابق اثبات شد که ترک مقدّمه بما هی مقدّمة، مطلقا، موجب استحقاق عقاب نیست. مطلقا یعنی اعمّ از اینکه مقدّمه واجب، واجب باشد و یا نباشد و اثبات شد که انجام مقدّمه بنابر ملازمه موجب ترتّب ثواب تفضّلی است نه استحقاقی.

برای مسأله مقدّمه واجب ثمرات دیگری نیز گفته شده است.

نکته‌ی پایانی مسأله مقدّمه واجب:

مقدّماتی که در علم اصول به تفصیل مورد بحث قرار گرفته، دو مقدّمه است.

۱) مقدّمه واجب. کلام در مقدّمه مستحبّ نیز مثل کلام در مقدّمه واجب است یعنی اگر بین وجوب شرعی ذی المقدّمه و وجوب شرعی مقدّمه ملازمه عقلیّه باشد، بین استحباب شرعی ذی المقدّمه و استحباب شرعی مقدّمه نیز ملازمه عقلیّه وجود دارد و الّا فلا. بنابراین، مقدّمه مستحبّ بنابر ملازمه، استحباب شرعی و بنابر عدم ملازمه، استحسان عقلی دارد. علّت اینکه مقدّمه مستحبّ مثل مقدّمه واجب است، این است که حاکم به ملازمه بین طلب ذی المقدّمه و طلب مقدّمه، عقل است و در نظر عقل بین اقسام طلب تفاوت نیست.

آدرس جلسه بعد:

نهایة الاصول ص۲۰۳: و امّا مقدّمة الحرام فالتحقیق فیها ان یقال ..... الفصل الرابع.