موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

اشکال دوّم از طرف محقّق نائینی:

صغریٰ: این نظریّه، لازمه‌اش خلف یا تسلسل است.

توضیح: طبق نظر صاحب فصول، مقدّمه موصله وجوب غیری مقدّمی دارد. مقدّمه موصله، مرکّب از ذات و قید ایصال است (ایصال یعنی وجود ذی المقدّمه بعد از آن). مثلاً سیر موصل به حجّ، مقدّمه است. نقل کلام به ذات می‌شود (ذات در مثال، سیر است). در این ذات، دو احتمال است.

الف: ذات بدون قید ایصال، مقدّمه برای مقدّمه موصله است و ذات بدون قید ایصال، وجوب غیری مقدّمی دارد. مثلاً سیر، مقدّمه برای سیر موصل به حجّ است و سیر، وجوب غیری مقدّمی دارد. این احتمال، خلاف فرض است چون فرض این است که در نظر صاحب فصول، وجوب غیری مقدّمی اختصاص به مقدّمه موصله دارد.

ب: ذات با قید ایصال، مقدّمه برای مقدّمه موصله است و ذات با قید ایصال، وجوب غیری مقدّمی دارد. مثلاً سیر با قید ایصال، مقدّمه برای سیر موصل به حجّ است و سیر با قید ایصال، وجوب غیری مقدّمی دارد. این احتمال، تسلسل است. چون نقل کلام به ذات می‌شود (ذات در ذات با قید ایصال) و گفته می‌شود که اگر ذات با قید ایصال، مقدّمه برای ذات با قید ایصال است، نقل کلام به ذات می‌شود و گفته می‌شود که اگر ذات با قید ایصال، مقدّمه برای ذات با قید ایصال است، نقل کلام به ذات می‌شود و هکذا. و این، تسلسل است.

کبریٰ: و اللّازم بکلا شقّیه باطل (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله.

جواب از اشکال از طرف محقّق خوئی:

صغریٰ: شرط تحقّق خلف و تسلسل در ذات، نسبت مقدّمیت بین ذات و مقدّمه موصله است (اگر ذات در مقدّمه موصله، مقدّمه برای تحقّق و وجود مقدّمه موصله باشد، محذور خلف و یا تسلسل لازم می‌آید با همان بیانی که در اشکال آمده است).

کبریٰ: نسبت مقدّمیت بین ذات و مقدّمه موصله، منتفی است (نسبت ذات به مقدّمه موصله، منحصراً نسبت جزء به مرکّب است. بنابراین، موضوعی برای این بحث باقی نمی‌ماند که آیا جزء به تنهایی، وجوب غیری مقدّمی دارد و یا جزء با قید ایصال).

نتیجه: شرط تحقّق خلف و تسلسل در ذات، منتفی است و با انتفاء شرط، محذور خلف و تسلسل نیز منتفی خواهد بود. (محاضرات ج۲ ص۴۱۴).

آدرس جلسه:

مطارح الانظار طبع قدیم ص۷۴: هدایة فی المقدّمة الموصلة. زعم بعض الاجلة .....تذنیب.