موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

ب: دور وجوبی با این بیان که از طرفی وجوب مقدّمه ناشی از وجوب ذی المقدّمه است. از طرفی دیگر وجوب ذی المقدّمه نیز ناشی از وجوب مقدّمه است چون مقدّمه موصله یعنی مقدّمه‌ای که بعد از آن، ذی المقدّمه انجام بگیرد. پس انجام ذی المقدّمه، مقدّمه برای مقدّمه است (تا ذی المقدّمه انجام نگیرد، مقدّمه وجود پیدا نمی‌کند). پس اگر مقدّمه موصله، وجوب غیری داشته باشد، ذی المقدّمه وجوبی ناشی از وجوب مقدّمه پیدا می‌کند. بنابراین، وجوب هر یک ناشی از وجوب دیگری است و این یعنی اینکه وجوب هر یک متوقّف بر وجوب دیگری است و این، دور وجوبی است.

کبریٰ: و اللّازم باطل (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله.

خلاصه‌ی اشکال:

دور وجودی وجود ذی المقدّمه متوقّف بر وجود مقدّمه و وجود مقدّمه متوقّف بر وجود ذی المقدّمه.

دور وجوبی وجوب مقدّمه ناشی از وجوب ذی المقدّمه و وجوب ذی المقدّمه ناشی از وجوب مقدّمه.

جواب از اشکال از طرف محقّق خوئی:

صغریٰ: شرط تحقّق دور وجوبی، نشأت وجوب نفسی ذی المقدّمه از وجوب غیری مقدّمه است.

توضیح: اشکال دور وجودی بر کلام صاحب فصول وارد است. ولی اشکال دور وجوبی بر کلام صاحب فصول در صورتی وارد است که وجوب غیری مقدّمه، ناشی از وجوب نفسی ذی المقدّمه باشد و وجوب نفسی ذی المقدّمه نیز ناشی از وجوب غیری مقدّمه باشد. طرف اوّل یعنی نشأت گرفتن وجوب غیری مقدّمه از وجوب نفسی ذی المقدّمه، بدیهی است. بنابراین، برای تحقّق دور باید وجوب نفسی ذی المقدّمه نیز ناشی از وجوب غیری مقدّمه باشد.

کبریٰ: نشأت وجوب نفسی ذی المقدّمه از وجوب غیری مقدّمه، منتفی است.

توضیح: اگر وجوب غیری به مقدّمه موصله تعلّق بگیرد، لازمه‌اش این نیست که وجوب نفسی ذی المقدّمه ناشی از وجوب غیری مقدّمه باشد تا دور وجوبی لازم بیاید. بلکه لازمه‌اش این است که عملی که دارای وجوب نفسی است، وجوبی ناشی از وجوب غیری مقدّمه نیز پیدا کند و این، محذوری جز توهّم اجتماع مثلین در ذی المقدّمه نیست (ذی المقدّمه، دارای وجوب نفسی و وجوب غیری شود) و این توهّم نیز با التزام به اندکاک و تأکّد برطرف می‌شود یعنی قائل می‌شویم که ذی المقدّمه دارای وجوب واحد اکید می‌شود.

نتیجه: شرط تحقّق دور وجوبی، منتفی است و با انتفاء شرط، دور وجوبی نیز منتفی خواهد بود (تعلیقه بر اجود التقریرات ج۱ ص۲۳۷).

خلاصه‌ی جواب:

دور وجودی مقبول است.

دور وجوبی مردود است چون وجوب غیری مقدّمه ناشی از وجوب نفسی ذی المقدّمه است ولی وجوب نفسی ذی المقدّمه ناشی از وجوب غیری مقدّمه نیست.