موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

اشکال سوّم از طرف محقّق حکیم:

صغریٰ: اگر قصد توصّل به ذی المقدّمه دخیل در مقدّمیت مقدّمه باشد، لازمه‌اش دور است (قصد توصّل به ذی المقدّمه متوقّف بر مقدّمیت است. اذ لا معنی للتوصّل بما لیس بمقدّمة. مثلاً قصد توصّل به حجّ به واسطه‌ی قطع مسافت، متوقّف بر مقدّمیت قطع مسافت است. بنابراین، اگر مقدّمیت نیز متوقّف بر قصد توصّل به ذی المقدّمه باشد، دور تحقّق پیدا می‌کند. مثلاً مقدّمیت قطع مسافت نیز متوقّف بر قصد توصّل به حجّ به واسطه‌ی قطع مسافت باشد).

کبریٰ: و اللّازم باطل (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله. (حقائق الاصول ج۱ ص۲۷۱).

اشکال چهارم از طرف محقّق مشکینی:

صغریٰ: ملاک وجوب غیری مقدّمی مقدّمه، علّیت عدم مقدّمه برای عدم ذی المقدّمه است (به نصّ مرحوم شیخ در مقام ردّ بر صاحب فصول، ملاک و علّت وجوب غیری مقدّمی مقدّمه، استلزام عدمی است یعنی عدم مقدّمه علّت برای عدم ذی المقدّمه باشد. مطارح الانظار طبع قدیم ص۷۵).

کبریٰ: علّیت عدم مقدّمه برای عدم ذی المقدّمه، در ذات مقدّمه بدون قصد توصّل به ذی المقدّمه موجود است (علیّة العدم للعدم، در قطع مسافت بدون قصد توصّل به ذی المقدّمه موجود است چون عدم قطع مسافت، علّت برای عدم حجّ است. مرحوم شیخ در مطارح الانظار طبع قدیم ص۷۵ به همین نکته نیز اشاره می‌کند).

نتیجه: ملاک وجوب غیری مقدّمی مقدّمه، در ذات مقدّمه بدون قصد توصّل به ذی المقدّمه موجود است. بنابراین، ذات عمل مقدّمه است. و لذا قال الامام فی مناهجه ـ و نعم ما قال ـ و ظاهر کلامه فی خلال الردّ علی مقالة صاحب الفصول وجوب ذات المقدّمة بما هی مقدّمة (مناهج الوصول ج۱ ص۳۸۹).

عبارت مرحوم شیخ در مقام ردّ بر صاحب فصول به این صورت است: و نحن بعد ما استقصینا التأمّل لا نری للحکم بوجوب المقدّمة وجها الّا من حیث انّ عدمها یوجب عدم المطلوب و هذه الحیثیّة هی الّتی یشترک فیها جمیع المقدّمات (مطارح الانظار طبع قدیم ص۷۵). کلمه‌ی «جمیع المقدّمات» در این عبارت، دقیق نیست چون از مصادیق جمیع المقدّمات، مقدّمه به ضمیمه‌ی قصد توصّل به ذی المقدّمه است و عدم این، با وجود ذات عمل بدون قصد توصّل نیز سازگار است و حال آنکه وجود ذات عمل بدون قصد توصّل (ذات قطع مسافت)، علّت برای عدم ذی المقدّمه نیست.