موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

دلیل سوّم از طرف ابو الحسین بصری:

صغریٰ: اگر مقدّمه واجب، واجب شرعی نباشد، لازمه‌اش این است که تصریح شارع به جواز ترک مقدّمه جایز باشد (وجوب، متضمّن منع از ترک است. پس با ارتفاع وجوب از مقدّمه، منع از ترک نیز مرتفع می‌شود و با ارتفاع منع از ترک، نقیض منع از ترک که جواز ترک است ثابت می‌شود و زمانیکه ترک جایز شد، تصریح کردن شارع به شیء جایز بدون مانع است. پس تصریح کردن شارع به جواز ترک مقدّمه، جایز است).

کبریٰ: و اللّازم باطل (از طرفی فرض این است که انجام ذی المقدّمه، مطلوب شارع به نحو الزام است. از طرفی دیگر ترک مقدّمه منجرّ به ترک ذی المقدّمه می‌شود. بنابراین، تجویز ترک مقدّمه از ناحیه‌ی شارع، تجویز ترک ذی المقدّمه از ناحیه‌ی شارع است و این، مناقض با مفروض است).

نتیجه: فالملزوم مثله. (بدایع الافکار محقّق رشتی ص۳۵۲).

اشکال از طرف محقّق رشتی:

صغریٰ: این دلیل، لازمه‌اش وجوب عملی است که ملازم با واجب است.

توضیح: مقدّمه، ملازم با ذی المقدّمه است یعنی انجام ذی المقدّمه لازمه‌اش انجام مقدّمه است. گاهی یک عمل نیز ملازم با واجب است یعنی انجام واجب لازمه‌اش انجام این عمل است. مثل استقبال الی القبلة و استدبار جدی در بعضی از بلاد. استقبال واجب است و استدبار جدی، ملازم با این واجب است یعنی استقبال الی القبلة، لازمه‌اش استدبار جدی است. با حفظ این نکته این دلیل سوّم در عملی که ملازم با واجب است نیز جاری می‌شود. با این بیان: اگر استدبار جدی، واجب شرعی نباشد، لازمه‌اش این است که تصریح شارع به جواز ترک استدبار جدی ممکن باشد. و اللازم باطل (تصریح شارع به جواز ترک استدبار جدی ممکن نیست چون تجویز ترک استدبار جدی، تجویز ترک استقبال الی القبلة است و تجویز ترک استقبال الی القبلة، مناقض با وجوب استقبال الی القبلة است. پس تجویز ترک استدبار جدی، مناقض با وجوب استقبال الی القبلة است) فالملزوم مثله (استدبار جدی، واجب شرعی نباشد، باطل است. بنابراین، استدبار جدی باید واجب باشد).

کبریٰ: و اللازم باطل (با همان توضیحی که در اشکال حضرت امام ارائه شد).

نتیجه: فالملزوم مثله. یعنی دلیل سوّم، باطل است.