درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

توجیه دوّم:

حمل روایات بر توزیع. یعنی ثواب در این روایات در حقیقت بر انجام ذی المقدّمه است و اگر در ظاهر بر مقدّمه داده شده، به خاطر این است که ازدیاد مقدّمات یک عمل سبب ازدیاد مشقّت آن عمل است و ازدیاد مشقّت آن عمل، سبب ازدیاد ثواب آن عمل است لانّ افضل الاعمال احمزها. آنگاه در روایات، ثواب مجازاً به مقدّمه اسناد داده شده چون مقدّمه سبب ازدیاد مشقّت عمل و نتیجتاً ازدیاد ثواب عمل شده است. طبق این توجیه، روایات اساساً اثبات ثواب برای مقدّمه نمی‌کند.

دلیل دوّم از طرف مرحوم شیخ:

صغریٰ: حکم نمودن به استحقاق ثواب متعدّد در صورت انجام ذی المقدّمه و مقدّمه آن، حکم بدون دلیل است.

توضیح: از طرفی حاکم به استحقاق ثواب، عقل و یا نقل است. از طرفی دیگر هیچیک از این دو، دلالت بر استحقاق ثواب متعدّد ندارند. امّا عقل به خاطر اینکه علّت تعدّد استحقاق، تعدّد اطاعت است چون ثواب همان نفعی است که در قبال انجام طاعات به عنوان جزاء داده می‌شود پس ثواب از فروع امتثال و اطاعت است و تعدّد اطاعت، در صورت انجام ذی المقدّمه و مقدّمه آن منتفی است چون امتثال و اطاعت یعنی اتیان مأمور به به نحوی که داعی برای ایجاد و اتیان آن، امر باشد و امر غیری صلاحیّت داعویّت برای ایجاد و اتیان متعلّق خود ندارد چون مقدّمه، مطلوب به واسطه‌ی غیر است و مطلوب به واسطه غیر از حیث اینکه مطلوب بالغیر است، داعی برای ایجاد و اتیان آن منحصراً توصّل به غیر است. فالمطلوب الحقیقی هو الغیر و الامتثال بمقدّماته لیس الّا الامتثال بذلک الغیر. پس علّت تعدّد استحقاق در صورت انجام ذی المقدّمه و مقدّمه آن، منتفی است. امّا نقل به خاطر اینکه ادلّه‌ نقلیّه‌ای که برای استحقاق ثواب در قبال انجام مقدّمه مورد استناد قرار گرفته، بر دو نوع است.

الف: آیات اطاعت مثل من یطع الله و رسوله ....... جواب این آیات این است که در واجبات غیریّه اطاعت صادق نیست.

ب: آیات و روایاتی که دلالت بر ثواب در قبال انجام بعضی از مقدّمات می‌کنند. جواب این آیات و روایات این است که ترتّب ثواب یحتمل از باب تفضّل و یحتمل از باب توزیع باشد.

کبریٰ: حکم بدون دلیل، باطل است (بالضرورة).

نتیجه: حکم نمودن به استحقاق ثواب متعدّد در صورت انجام ذی المقدّمه و مقدّمه آن، باطل است. بنابراین، کسیکه ذی المقدّمه و مقدّمه آن را انجام میدهد، مستحقّ ثوابی غیر از ثوابی که بر انجام ذی المقدّمه مترتّب می‌شود، نیست.