درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

نکته سوّم:

درباره‌ی وجوب و عدم وجوب تعلّم قبل از بلوغ دو نظریّه وجود دارد.

نظریّه اوّل: نظریّه محقّق نائینی: تعلّم قبل از بلوغ واجب است.

دلیل:

صغریٰ: ترک تعلّم قبل از بلوغ، تفویت ملاک ملزِم بعد از بلوغ است (ترک تعلّم قبل از بلوغ موجب می‌شود که ملاک یعنی مصالح، بعد از بلوغ فوت شود).

کبریٰ: در تفویت ملاک ملزِم بعد از بلوغ، استحقاق عقاب ثابت است (از طرفی فرض این است که صبیّ قبل از بلوغ متمکّن از تعلّم است. از طرفی دیگر عقل حکم می‌کند به اینکه حفظ اغراض مولا و حفظ ملاکات احکام مولا لازم است و این حکم عقل، در مورد بالغ و غیر بالغ، ثابت و غیر قابل تخصیص است. بنابراین، اگر ترک تعلّم قبل از بلوغ موجب تفویت ملاک ملزِم بعد از بلوغ باشد، صبی مشمول قاعده‌ی الامتناع بالاختیار لا ینافی الاختیار عقاباً می‌شود و در نتیجه، مستحقّ عقاب است).

نتیجه: در ترک تعلّم قبل از بلوغ، استحقاق عقاب ثابت است و به خاطر استحقاق عقاب، تعلّم بر صبیّ قبل از بلوغ واجب است.

نظریّه دوّم: نظریّه محقّق خوئی: تعلّم قبل از بلوغ، واجب نیست.

دلیل:

صغریٰ: شرط وجوب تعلّم قبل از بلوغ، تفویت واجب فعلی و یا ملاک ملزِم بعد از بلوغ در صورت ترک تعلّم قبل از بلوغ است (اگر ترک تعلّم قبل از بلوغ موجب تفویت احد امرین بعد از بلوغ شود، تعلّم قبل از بلوغ واجب می‌شود و صبیّ در قبال ترک تعلّم مستحقّ عقاب است).

کبریٰ: تفویت واجب فعلی و ملاک ملزِم بعد از بلوغ در صورت ترک تعلّم قبل از بلوغ، منتفی است (از طرفی حدیث رفع القلم عن الصبیّ و امثال این حدیث دلالت دارند بر اینکه ترک تعلّم قبل از بلوغ فاقد اثر است از قبیل استحقاق عقاب و امثال آن. از طرفی دیگر صبیّ بعد از بلوغ به خاطر ترک تعلّم قبل از بلوغ، متمکّن از واجب نیست و لذا واجب در ظرف واجب در حقّ صبی بعد از بلوغ فعلی نمی‌شود. بنابراین، واجب فعلی از صبیّ بعد از بلوغ فوت نشده است و همچنین به خاطر ترخیص در ترک تعلّم قبل از بلوغ، واجب در ظرف واجب نسبت به صبی بعد از بلوغ دارای ملاک ملزم نیست. بنابراین، ملاک ملزِم نیز از صبیّ بعد از بلوغ فوت نشده است).

نتیجه: شرط وجوب تعلّم قبل از بلوغ، منتفی است. با این بیان، نقض بر دلیل نظریّه اوّل ظاهر شد.