درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

نکته اوّل:

تعلّم احکام شرعیّه که از جمله‌ی مقدّمات وجودیّه است، چهار صورت دارد.

صورت اوّل: گاهی ترک تعلّم قبل از وقت، فاقد اثر است. چون مکلّف بعد از دخول وقت، متمکّن از تعلّم واجب با تمامی اجزاء و شرائط آن است. در این صورت، تعلّم قبل از دخول وقت، واجب نیست چون ترک تعلّم قبل از وقت، موجب فوت واجب بعد از وقت نیست. ولی بعد از دخول وقت، تعلّم عقلاً واجب است چون در ترک تعلّم، احتمال مخالفت با تکلیف است و در احتمال مخالفت با تکلیف، احتمال عقاب است (اذ لا مؤمّن من العقاب فانّ البراءة لا تجری قبل التعلّم و الفحص) پس در ترک تعلّم، احتمال عقاب است و دفع عقاب محتمل، عقلاً واجب است.

صورت دوّم: گاهی ترک تعلّم قبل از وقت، موجب فقد تمییز واجب از غیر واجب است یعنی مکلّف با ترک تعلّم قبل از وقت، متمکّن از امتثال علمی تفصیلی بعد از وقت نیست (یا به خاطر عدم سعه وقت و یا به خاطر فقدان وسیله و یا ......) ولی متمکّن از امتثال علمی اجمالی یعنی احتیاط است. کما اذا تردّد الواجب بین المتباینین کالظّهر و الجمعة. در این صورت، طبق عَرْضیّت این دو امتثال (امتثال علمی تفصیلی و امتثال علمی اجمالی یعنی احتیاط)، تعلّم قبل از وقت واجب نیست ولی طبق تقدیم رتبه‌ی امتثال علمی تفصیلی بر امتثال علمی اجمالی، تعلّم قبل از وقت واجب است. با توضیحی که در مبحث علم اجمالی خواهد آمد.

صورت سوّم: گاهی مکلّفی که تعلّم را قبل از وقت ترک کرده، متمکّن از امتثال علمی تفصیلی و از امتثال علمی اجمالی بعد از وقت نیست بلکه منحصراً متمکّن از امتثال احتمالی است. کما اذا افترضنا انّ الوقت ضیق فلا یتمکّن المکلّف الّا من الاتیان بفعلٍ واحدٍ امّا الظهر و امّا الجمعة. در این صورت، تعلّم قبل از وقت، واجب است.

دلیل:

در ترک تعلّم قبل از وقت، احتمال مخالفت با تکلیف است (چون در صورت ترک تعلّم قبل از وقت، احتمال انطباق مأمور به بر مأتیّ به است و این احتمال موجب احتمال مخالفت با تکلیف است) و در احتمال مخالفت با تکلیف، احتمال عقاب است (اذ لا مؤمِّن من العقاب فی البین) پس در ترک تعلّم قبل از وقت، احتمال عقاب است و دفع عقاب محتمل، عقلاً واجب است و دفع عقاب محتمل به واسطه‌ی تعلّم قبل از وقت صورت می‌گیرد.

صورت چهارم: گاهی ترک تعلّم قبل از وقت، موجب ترک واجب در ظرف واجب است. در این صورت، تعلّم قبل از وقت واجب است. به همان علّتی که در قدرت عقلیّه گفته شد.

آدرس جلسه بعد:

محاضرات ج۲ ص۳۶۷: و امّا المقام الثانی و هو التعلّم فقد ذکر ...... و ینبغی التنبیه.