درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

حالت سوّم: قدرت شرعیّه، قدرت فی وقت مخصوصٍ است یعنی قدرتی که در دلیل آمده، قدرت در وقت ذی المقدّمه است. به طوری که قدرت بر ذی المقدّمه قبل از وقت ذی المقدّمه (که این قدرت، به واسطه‌ی انجام مقدّمه قبل از وقت ذی المقدّمه است) مثل عدم قدرت است. چون قدرت قبل از وقت، در دلیل نیامده و دخالت در ملاک ندارد. کما اذا قال ان قدرتَ علی اکرام زید فی الغد فاکرمه (بان یکون الغد قیداً للقدرة ایضاً کما انّه قید للاکرام). در این حالت، انجام مقدّمه قبل از زمان ذی المقدّمه، عقلاً و شرعاً لازم نیست.

دلیل:

صغریٰ: منشأ لزوم عقلی و نتیجتاً وجوب شرعی مقدّمات مفوّته، وجود ملاک ملزِم در ذی المقدّمه قبل از وصول وقت ذی المقدّمه است (اگر قبل از رسیدن وقت ذی المقدّمه، در ذی المقدّمه ملاک ملزم وجود داشته باشد، انجام مقدّمات مفوّته به منظور تحصیل ملاک ملزم، عقلاً و شرعاً لازم است و در صورت ترک مقدّمه، مکلّف به خاطر قاعده‌ی الامتناع عقاب می‌شود).

کبریٰ: وجود ملاک ملزِم در ذی المقدّمه قبل از وصول وقت ذی المقدّمه، منتفی است (اذ المفروض انّ الفعل لا یکون ذا ملاکٍ ملزمٍ الّا بعد القدرة علیه فی زمانه).

نتیجه: منشأ لزوم عقلی و نتیجتاً وجوب شرعی مقدّمات مفوّته، منتفی است و با انتفاء منشأ، لزوم عقلی و شرعی مقدّمات مفوّته نیز منتفی می‌شود.

خلاصه‌ی جواب محقّق نائینی:

قدرت یا عقلیّه یا شرعیّه مطلقه یا شرعیّه علی وجهٍ خاصّ و یا شرعیّه فی وقت مخصوصٍ است. اگر قدرت به شکل سه صورت اوّل بود، مقدّمات مفوّته وجوب شرعی دارد و اشکال وجود معلول قبل از وجود علّت، وارد نیست چون وجوب شرعی مقدّمات مفوّته، مترشّح از وجوب ذی المقدّمه نیست بلکه وجوب شرعی مقدّمات مفوّته به واسطه‌ی قاعده‌ی ملازمه است. ملازمه بین حکم عقل به لزوم مقدّمات مفوّته به منظور تحصیل ملاک ملزم و بین حکم شرع به وجوب مقدّمات مفوّته. و اگر قدرت به شکل صورت چهارم باشد (شرعیّه فی وقتٍ مخصوصٍ)، مقدّمات مفوّته اساساً وجوب ندارد تا اشکال وجود معلول قبل از وجود علّت لازم بیاید.