درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

حالت دوّم: قدرت شرعیّه، قدرت علی وجهٍ خاصٍّ است یعنی قدرتی که در دلیل آمده، قدرت بعد از حصول شرطی خاصّ است کما اذا قال حجّ ان قدرتَ علیه بعد الاستطاعة.

در این حالت، آن شرط خاصّ دو شکل دارد.

شکل اوّل: آن شرط خاصّ (مثل استطاعت در مثال) حاصل نیست. در این شکل، ذی المقدّمه در ظرف ذی المقدّمه دارای ملاک و مصلحت نیست و لذا انجام مقدّمات، عقلاً و شرعاً لازم نیست.

دلیل:

صغریٰ: قدرت مکلّف بعد از حصول شرط خاصّ، قدرت شرعیّه است (چون قدرت در دلیل آمده است).

کبریٰ: قدرت شرعیّه، در وجود ملاک برای ذی المقدّمه دخیل است (اگر قدرت دخیل در ملاک نبود، وجهی برای ذکر آن در دلیل نبود).

نتیجه: قدرت مکلّف بعد از حصول شرط خاصّ، در وجود ملاک برای ذی المقدّمه دخیل است و فرض این است که آن شرط خاصّ برای مکلّف حاصل نیست. پس ذی المقدّمه دارای ملاک و مصلحت نیست و لذا عقل حکم به لزوم مقدّمات مفوّته نمی‌کند. چون ملاک و مصلحتی در بین نیست که عقل به منظور تحصیل آن، حکم به لزوم انجام مقدّمات کند. بنابراین، ترک مقدّمات (مثل قطع مسافت) اگر چه موجب ترک ذی المقدّمه در ظرف ذی المقدّمه است، عقلاً قبیح نیست چون حکم عقل به قبح ترک مقدّمات یا به خاطر این است که ترک مقدّمات موجب مخالفت با تکلیف فعلی است و یا به خاطر این است که ترک مقدّمات موجب تفویت ملاک ملزم است و فرض، انتفاء تکلیف فعلی و انتفاء ملاک ملزم است.

شکل دوّم: آن شرط خاصّ (مثل استطاعت در مثال) حاصل است. در این شکل، ذی المقدّمه در ظرف ذی المقدّمه دارای ملاک و مصلحت است و لذا انجام مقدّمات عقلاً و شرعاً لازم است.

دلیل:

صغریٰ: شرط وجود ملاک در ذی المقدّمه در ظرف ذی المقدّمه، قدرت بر ذی المقدّمه بعد از حصول شرط خاصّ است (چون این نوع از قدرت، قدرت شرعیّه است و قدرت شرعیّه در ملاک و مصلحت ذی المقدّمه دخیل است).

کبریٰ: قدرت بر ذی المقدّمه بعد از حصول شرط خاصّ، برای مکلّف ثابت است (چون مکلّف بعد از حصول شرط خاصّ، قادر بر ذی المقدّمه در ظرف ذی المقدّمه است اگر چه این قدرت، به واسطه‌ی انجام مقدّمه یعنی قطع مسافت، قبل از زمان ذی المقدّمه است).

نتیجه: شرط وجود ملاک در ذی المقدّمه در ظرف ذی المقدّمه، برای مکلّف ثابت است و لذا ذی المقدّمه دارای ملاک و مصلحت است و لذا عقل به منظور تحصیل ملاک ملزم موجود در ذی المقدّمه، حکم به لزوم مقدّمه یعنی قطع مسافت قبل از زمان ذی المقدّمه می‌کند و در صورت ترک مقدّمه، به خاطر قاعده‌ی الامتناع مکلّف عقاب می‌شود و از حکم عقل به لزوم مقدّمه ....... تا آخر مطالبی که در قدرت عقلیّه گفته شد.