درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

جواب سوّم از طرف محقّق خراسانی:

صغریٰ: مبنای اشکال، عدم فعلیّت وجوب ذی المقدّمه قبل از زمان ذی المقدّمه است (به بیانی که گذشت).

کبریٰ: عدم فعلیّت وجوب ذی المقدّمه قبل از زمان ذی المقدّمه، باطل است (ذی المقدّمه در مثال وجوب غسل در لیالی ماه رمضان قبل از طلوع فجر، صوم است و صوم، واجب مشروط به شرط متأخّر است و وجوب در واجب مشروط به شرط متأخّر، فعلی است چون شرط وجوب ذی المقدّمه، لحاظ و تصوّر وقت است نه وقت خارجی و تصوّر وقت قبل از وقت است. بنابراین، قبل از وقت صوم، وجوب برای صوم ثابت است یعنی وجوب ذی المقدّمه، فعلی است).

نتیجه: مبنای اشکال، باطل است و با بطلان مبنا، اشکال نیز باطل خواهد بود. بنابراین، معلول بر علّت مقدّم نشده و با قانون تبعیّت نیز مخالفتی صورت نگرفته است.

اقول:

با مطالبی که در باب شرط متأخّر بیان شد، بطلان این جواب ظاهر می‌شود.

جواب چهارم از طرف محقّق رشتی:

صغریٰ: مبنای اشکال، اتّصاف مقدّمات مفوّته به وجوب غیری است (اگر مقدّمات مفوّته دارای وجوب غیری باشند، اشکال وارد است چون وجوب غیری، معلول وجوب ذی المقدّمه است و در این صورت، معلول مقدّم بر علّت شده است).

کبریٰ: اتّصاف مقدّمات مفوّته به وجوب غیری، باطل است (مقدّمات مفوّته دارای وجوب نفسی تهیّؤی هستند. دارای وجوب نفسی هستند یعنی شارع به واسطه‌ی دلیلی مستقلّ این مقدّمات را واجب کرده است. کما فی الغسل حیث ورد النصّ و الاجماع علی وجوبه فی اللّیل. ولی وجوب این مقدّمات بخاطر مصلحتی است که در ذی المقدّمه وجود دارد نه بخاطر مصلحتی که در خود مقدّمات است. تهیّؤی هستند یعنی وجوب این مقدّمات بخاطر تمهید و متمکّن کردن مکلّف برای واجب دیگر است تا واجب در حین رسیدن وقت آن از مکلّف فوت نشود. وجوب نفسی تهیّؤی از جهت عدم تولّد از وجوب ذی المقدّمه، شبیه به وجوب نفسی است و از جهت ثبوت آن بخاطر مصلحت غیر، شبیه به وجوب غیری مقدّمی است).

نتیجه: مبنای اشکال، باطل است و با بطلان مبنا، اشکال نیز باطل خواهد بود. به بیان دیگر وجوب مقدّمات مفوّته، وجوب للغیر است و بین وجوب للغیر و وجوب بالغیر فرق است.

اقول:

جواب، کلیّت ندارد.

آدرس جلسه بعد: فوائد الاصول ج۱ ص۱۹۴: و لا یخفی علیک اختلاف کلمات الفقهاء و اضطرابها ...... امّا الکلام فی المقام الثانی.