درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

جهت سوّم: درباره‌ی مقدّمات مفوّته.

در شرع مقدّس، بعضی از مقدّمات قبل از فرا رسیدن زمان ذی المقدّمه، واجب است. به این مقدّمات در اصطلاح، مقدّمات مفوّته گویند. چون اگر این مقدّمات قبل از فرا رسیدن زمان ذی المقدّمه ترک شود، موجب تفویت ذی المقدّمه در زمان ذی المقدّمه است. مثل وجوب غسل در لیالی ماه رمضان قبل از طلوع فجر و مثل وجوب قطع مسافت برای حجّ قبل از ذی الحجّة.

اشکال بر مقدّمات مفوّته:

صغریٰ: وجوب مقدّمات مفوّته لازمه‌اش وجود معلول قبل از وجود علّت است (از طرفی وجوب مقدّمه طبق نظر مشهور تابع وجوب ذی المقدّمه است به نحو تبعیّت معلول از علّت. از طرفی دیگر قبل از زمان ذی المقدّمه، وجوب ذی المقدّمه منتفی است. بنابراین، در مقدّمات مفوّته، معلول قبل از وجود علّت، وجود پیدا کرده است).

کبریٰ: و اللّازم باطل (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله.

به بیان دیگر، وجوب مقدّمات مفوّته مخالف با قانون تبعیّت است چون محتوای قانون تبعیّت این است که وجوب مقدّمه وجودیّه در اطلاق و اشتراط تابع وجوب ذی المقدّمه است یعنی وجوب ذی المقدّمه اگر نسبت به چیزی مطلق بود، وجوب مقدّمه نیز نسبت به آن چیز مطلق است و اگر وجوب ذی المقدّمه نسبت به چیزی مشروط بود، وجوب مقدّمه نیز نسبت به آن چیز مشروط است و حال آنکه در مقدّمات مفوّته وجوب ذی المقدّمه مشروط به زمان است ولی وجوب مقدّمه مشروط به زمان نیست.

جواب اوّل از طرف صاحب فصول:

صغریٰ: مبنای اشکال، عدم فعلیّت وجوب ذی المقدّمه قبل از زمان ذی المقدّمه است (اگر وجوب ذی المقدّمه قبل از زمان ذی المقدّمه فعلی نباشد، اشکال وارد است و اگر فعلی باشد، اشکال وارد نیست).

کبریٰ: عدم فعلیّت وجوب ذی المقدّمه قبل از زمان ذی المقدّمه، باطل است (وقت، قید وجوب نیست بلکه قید عمل و واجب است. بنابراین، قبل از وقت، وجوب ذی المقدّمه فعلی است و بدیهی است که فعلیّت وجوب مقدّمه تابع فعلیّت وجوب ذی المقدّمه است اگر چه خود واجب، فعلی نباشد. به بیان دیگر، واجب نسبت به وقت از بین شرائط، واجب معلّق است).

نتیجه: مبنای اشکال، باطل است و با بطلان مبنا، اشکال نیز باطل خواهد بود. بنابراین، با اختراع واجب معلّق (الوجوب فعلیّ و الواجب استقبالی) تقدّم معلول بر علّت و مخالفت با قانون تبعیّت منتفی می‌شود.

آدرس جلسه بعد:

اجود التقریرات ج۱ ص۱۴۸: تتمیم لا اشکال فی انّ وجوب المقدّمة ........ فالتحقیق.

کفایه ج۱ ص۱۶۴: تنبیه قد انقدح من مطاوی ........ ان قلت.