درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

اشکال اوّل از طرف محقّق عراقی:

صغریٰ: شرط اندکاک و تأکید در حکمین متماثلین، وحدت رتبه بین حکمین است (دو حکم متماثل اگر در رتبه‌ی واحده باشند، یکی مندکّ در دیگری می‌شود و نتیجتاً تأکید تحقّق پیدا می‌کند. ولی اگر یک حکم در طول حکم دیگر باشد یعنی در مرتبه‌ی بعد از حکم دیگر باشد، اندکاک و نتیجتاً تأکید قابل تصوّر نیست).

کبریٰ: وحدت رتبه بین حکمین، در وجوب نفسی و وجوب غیری منتفی است (وجوب غیری، مترشّح از وجوب نفسی و در نتیجه، در مرتبه‌ی متأخّر از وجوب نفسی است. بنابراین، اتّصاف اجزاء به وجوب غیری در مرتبه‌ی متأخّر از اتّصاف اجزاء به وجوب نفسی است).

نتیجه: شرط اندکاک و تأکید در حکمین متماثلین، در وجوب نفسی و وجوب غیری منتفی است. بنابراین، محذور اجتماع حکمین متماثلین در شیئ واحد به حال خود باقی است و لذا مقدّمه داخلیّه بالمعنی الاخصّ (اجزاء) خارج از محلّ نزاع است.

جواب از اشکال از طرف محقّق اصفهانی:

صغریٰ: شرط اندکاک و تأکید در حکمین، تقارن حکمین از جهت زمان است.

توضیح: دو حکم، دو صورت دارد.

الف: دو حکم، تقارن زمانی دارند. یعنی دو حکم، به یک عمل در یک زمان، تعلّق گرفته است. در این صورت، احد حکمین مندکّ در حکم دیگر می‌شود و از مجموع دو حکم، یک حکم اکید حاصل می‌شود اگر چه این دو حکم، اختلاف در مرتبه داشته باشند.

مثال: مکلّف نذر می‌کند که صلوة ظهر و عصر خود را در فلان روز مشخّص در مسجد بخواند. در اینجا دو وجوب در بین است: وجوب ثابت برای صلوة و وجوب از ناحیه‌ی نذر. متعلّق هر دو وجوب، صلوة ظهر و عصر در یک زمان است. این دو وجوب، مندکّ در هم می‌شوند و یک وجوب اکید حاصل می‌شود اگر چه این دو وجوب، اختلاف در مرتبه دارند. چون وجوب از ناحیه‌ی نذر در مرتبه‌ی متأخّر از وجوب ثابت برای صلوة است. (محاضرات ج۲ ص۳۰۰).

ب: دو حکم، اختلاف زمانی دارند. یعنی احد حکمین مربوط به یک عمل در یک زمان و حکم دیگر مربوط به عمل دیگر در زمان دیگر است. در این صورت، اندکاک احد حکمین در حکم دیگر و تأکید، قابل تصوّر نیست.

مثال: وجوب به صوم روز دوّم ماه رمضان تعلّق گرفته و استحباب به صوم اوّل هر ماه تعلّق گرفته است. در اینجا دو حکم در بین است: وجوب ثابت برای صوم روز دوّم ماه رمضان و استحباب ثابت برای صوم اوّل ماه. این دو حکم (وجوب و استحباب) مندکّ در هم نمی‌شوند.

کبریٰ: تقارن حکمین از جهت زمان، در وجوب نفسی و وجوب غیری اجزاء ثابت است (وجوب نفسی که به اجزاء تعلّق گرفته با وجوب غیری که به اجزاء تعلّق گرفته، تقارن زمانی دارند اگر چه وجوب نفسی در مرتبه‌ی متقدّم بر وجوب غیری است. چون همان طوریکه گفته شد، وجوب غیری مترشّح از وجوب نفسی است).

نتیجه: شرط اندکاک و تأکید در حکمین، در وجوب نفسی و وجوب غیری ثابت است. بنابراین، این دو وجوب مندکّ در یکدیگر می‌شوند و از مجموع این دو وجوب، یک وجوب اکید حاصل می‌شود که متعلّق این وجوب اکید، اجزاء و یا هر جزء است. اگر مقدّمه داخلیّه، اجزاء باشد، دو وجوب به اجزاء تعلّق می‌گیرد و اگر هر جزء باشد، دو وجوب به هر جزء تعلّق می‌گیرد.

بنابراین، اشکال اوّل وارد نیست.

آدرس جلسه بعد:

نهایة الافکار ج۱ ص۲۶۶: لا یقال بانّ ذلک کذلک بالنّسبة الی الوحدة الطاریة ........ و من التقسیمات.