درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ مستقلّات عقلیّه/ درباره کبرای مستقلّات عقلیّه

اقول:

اشکال بر استدلال به آیه: صغریٰ: شرط صحّت استدلال بواسطه‌ی آیه‌ مبارکه بر ملازمه، احراز اراده‌ی حَسن و قبیح عقلی از المعروف و المنکر است. (بالضرورة).

کبریٰ: احراز اراده‌ی حَسن و قبیح عقلی از المعروف و المنکر، منتفی است. (مراد از المعروف در آیه‌ی مبارکه یحتمل حَسن عقلی و یحتمل واجب شرعی باشد. بنابراین، اراده‌ی حَسن عقلی از المعروف احراز نمی‌شود و همچنین مراد از المنکر در آیه‌ی مبارکه یحتمل قبیح عقلی و یحتمل حرام شرعی باشد. بنابراین، اراده‌ی قبیح عقلی از المنکر نیز محرز نیست).

نتیجه: شرط صحّت استدلال بواسطه‌ی آیه‌ی مبارکه بر ملازمه، منتفی است. و با انتفاء شرط، صحّت استدلال بواسطه‌ی آیه‌ی مبارکه بر ملازمه نیز منتفی خواهد بود. (فصول ص۳۴۲).

آیه‌ی دوّم: آیه‌ی ﴿قل انّما حرّم ربّی الفواحش ......﴾ (سوره‌ی اعراف، آیه‌ی ۳۳).

کیفیّت استدلال: از طرفی کلمه‌ی فواحش جمع فاحشه به معنای قبائح است. از طرفی دیگر کلمه‌ی انّما در آیه‌ی مبارکه، به اتّفاق علماء بلاغت، از اداة حصر است. بنابراین، آیه‌ی مبارکه دلالت دارد بر اینکه حرمت از قبائح تعدّی به غیر قبائح نمی‌کند. یعنی هر زمان حرمت و نهی از شارع صادر شود، به قبائح تعلّق می‌گیرد و از قبائح تجاوز به غیر قبائح نمی‌کند و عدم تجاوز، همان ملازمه‌ی بین حکم عقل و حکم شرع است.

دلیل سوّم: روایات.

روایت اوّل: عن ابی جعفر علیه السّلام قال: انّما یداقّ الله العباد فی الحساب یوم القیامة علی قدر ما آتاهم من العقول فی الدّنیا. (کافی، طبع اسلامیّه ج۱ ص۱۱).

کیفیّت استدلال: از طرفی روایت شریف دلالت دارد بر اینکه ملاک محاسبه‌ی دقیق اعمال عباد، نزد خداوند متعال، عقل و میزان عقل عباد است و این، نشانه اعتبار و ارزش عقل نزد شارع است. از طرفی دیگر اعتبار و ارزش عقل نزد شارع، زمانی معنا دارد که بین حکم عقل و حکم شرع ملازمه باشد. بنابراین، روایت دلالت بر ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع می‌کند.

روایت دوّم: عن ابی الحسن علیه السّلام قال: انّ للّه علی الناس حجّتین حجّة ظاهرة و حجّة باطنة فامّا الظّاهرة فالرّسل و الانبیاء و الائمة علیهم السّلام و امّا الباطنة فالعقول ...... (کافی طبع اسلامیّه ج۱ ص۱۶).

کیفیّت استدلال: از طرفی روایت شریف دلالت دارد بر اینکه عقل نزد خداوند حجّت و وسیله‌ی احتجاج است. از طرفی دیگر حجّت بودن عقل و وسیله‌ی احتجاج بودن عقل زمانی معنا دارد که بین حکم عقل و حکم شرع ملازمه باشد. بنابراین، روایت دلالت بر ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع می‌کند.

و روایات کثیره‌ی دیگر. (خزائن الاحکام مرحوم دربندی ج۲ ص۱۰۰).