درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ فصل اوّل: مستقلّات عقلیّه/ باب اوّل: درباره صغرای مستقلّات/ جهت اوّل

دلیل ششم:

صغریٰ: اگر حُسن و قبح، عقلی باشد، لازمه‌اش امتناع نسخ است. (از طرفی عقلیّت حُسن و قبح همان ذاتیّت حُسن و قبح است و ذاتیّ از موضوع خود منفکّ نمی‌شود. یعنی عملی که متّصف به حُسن شد، دائماً حَسن خواهد بود و عملی که متّصف به قبح شد، دائماً قبیح خواهد بود. از طرفی دیگر لازمه‌ی نسخ، گاهی انقلاب حَسن به قبیح و یا به غیر حَسن و گاهی انقلاب قبیح به حَسن و یا به غیر قبیح است و انقلاب خلف در ذاتیّت این دو وصف است. بنابراین، لازمه‌ی حسن و قبح عقلی، امتناع نسخ است. کلّ من یقول بجواز النسخ لا یمکنه القول بکون الحسن و القبح فی الاشیاء ذاتیّین ....... تعلیقه محقّق قزوینی بر قوانین ج۲ ص۶۲)

کبریٰ: و اللّازم باطل. (لا ریب فی جواز النسخ و وقوعه و قد اجمع علیهما ارباب الادیان الّا الیهود ........ انیس المجتهدین ج۲ ص۸۷۴).

نتیجه: فالملزوم مثله. و بعد از ابطال حُسن و قبح عقلی، حُسن و قبح شرعی ثابت می‌شود.

اقول:

جواب از این دلیل، همان جواب از دلیل دوّم است. فراجع.

نتیجه‌ی نهائی بحث در جهت اوّل: برای افعال انسان با قطع نظر از حکم عقل، حُسن و قبح وجود دارد.

جهت دوّم: درباره‌ی درک حسن و قبح افعال توسّط عقل عملی.

در این زمینه نیز دو نظریّه وجود دارد.

نظریّه اوّل: نظریّه اکثریّت عدلیّه: با قطع نظر از حکم شارع، حُسن و قبح وجود دارد و عقل می‌تواند حُسن و قبح افعال را درک کند.

دلیل اوّل: آیات.

آیه‌ی اوّل: آیه‌ی ﴿هل جزاء الاحسان الّا الاحسان﴾. (سوره‌ی الرحمن، آیه‌ی ۶۰).

کیفیّت استدلال: از طرفی اگر غیر احسان جزای احسان قرار بگیرد، با قطع نظر از حکم شارع، قبیح است و این عمل قبیح مورد استفهام قرار گرفته است. از طرفی دیگر اگر عقل قادر بر درک حُسن و قبح افعال نباشد، استفهام معقول نیست. بنابراین، از استفهام در آیه‌ی مبارکه، کشف می‌شود که عقل قدرت درک حسن و قبح افعال را دارد.

آیه‌ی دوّم: آیه‌ی ﴿افنجعل المسلمین کالمجرمین﴾. (سوره‌ی قلم، آیه ۳۵).

کیفیّت استدلال: از طرفی تسویه بین مسلمین و مجرمین در جزاء و ثواب، با قطع نظر از حکم شارع، قبیح است و این عمل قبیح مورد استفهام قرار گرفته است. از طرفی دیگر اگر عقل قادر بر درک حُسن و قبح افعال نباشد، استفهام معقول نیست. بنابراین، از استفهام در آیه‌ی مبارکه، کشف می‌شود که عقل قدرت درک حُسن و قبح افعال را دارد.

و آیات کثیره‌ی دیگر.

دلیل دوّم: روایات.

روایت اوّل: عن ابی عبد الله علیه السّلام: العقل دلیل المؤمن. (کافی طبع اسلامیّه ج۱ ص۲۵).

کیفیّت استدلال: اگر عقل قادر بر درک حسن و قبح افعال نباشد، دلیلیّت عقل معقول نیست.

روایت دوّم: عن ابی عبد الله علیه السّلام: و عرفوا به (بالعقل) الحسن من القبیح. (کافی طبع اسلامیّه ج۱ ص۲۹).

کیفیّت استدلال: دلالت روایت بر درک حسن و قبح افعال توسّط عقل، واضح است.

و روایات کثیره‌ی دیگر.