درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ فصل اوّل: مستقلّات عقلیّه/ باب اوّل: درباره صغرای مستقلّات/ جهت اوّل

مقدّمه پنجم:

حکم عقل به حُسن و قبح به معنای سوّم (طبق اوّلی بودن قضایای حسن و قبح) و همچنین اتّفاق آراء عقلاء بر حُسن و قبح به معنای سوّم (طبق مشهوره بودن قضایای حُسن و قبح) امر حادث است و امر حادث بالضرورة محتاج به سبب است. بنابراین، حکم عقل به حُسن و قبح به معنای سوّم و همچنین اتّفاق آراء عقلاء بر حُسن و قبح به معنای سوّم، محتاج به سبب است. و سبب، طبق اوّلی بودن قضایای حسن و قبح، منحصرا تصوّر صحیح طرفین قضیّه و توجّه به نسبت بین طرفین است و سبب، طبق مشهوره بودن این قضایا یکی از امور زیر است.

امر اوّل: ادراک کمال و یا نقص فعل به توسّط عقل نظری. یعنی عقل نظری، کمال و یا نقص بودن فعل برای نفس نوع را درک می‌کند. سپس این ادراک، سبب اتّفاق آراء عقلاء بر ممدوح بودن و یا مذموم بودن عمل می‌شود مثل العدل حسن و الظّلم قبیح.

امر دوّم: ادراک مصلحت و یا مفسده در فعل به توسّط عقل نظری. یعنی مصلحت و یا مفسده داشتن فعل برای نوع توسّط عقل نظری ادراک می‌شود. سپس این ادراک، سبب اتّفاق آراء عقلاء بر ممدوح بودن و یا مذموم بودن عمل می‌شود. مثل التعلّم حسن و اهمال التعلّم قبیح.

امر سوّم: خلق و خوی. یعنی عملی بخاطر تکرار، خلق و خوی عقلاء شده است. این خلق سبب اتّفاق آراء عقلاء بر ممدوح بودن و یا مذموم بودن عمل می‌شود. مثال: احسان کردن در اثر تکرار، خلق و خوی می‌گردد. این خلق سبب اتّفاق آراء عقلاء بر ممدوح بودن احسان و مذموم بودن ترک احسان می‌شود و لذا گفته می‌شود: الاحسان حسن و اهمال الاحسان قبیح.

امر چهارم: انفعالات و عواطف درونی از قبیل رقّت، رحمت، حمیّت و ...... این انفعالات سبب اتّفاق آراء عقلاء بر ممدوح بودن و یا مذموم بودن عمل می‌شود. مثل الدّفاع عن العشیرة حسن و تعذیب الحیوان قبیح.

اتّفاق آراء عقلاء بر ممدوح بودن و یا مذموم بودن عمل اگر ناشی از امر اوّل و یا دوّم باشد، این اتّفاق در حلقه‌ی وصول به حکم شارع قرار می‌گیرند. ولی اگر ناشی از امر سوّم و چهارم باشد، در حلقه‌ی وصول قرار نمی‌گیرند چون مجرّد خلق و خوی بدون اینکه رجوع به امر اوّل و یا دوّم کند، سبب شراکت شارع با عقلاء در حکم به حسن و قبح نمی‌گردد و انفعالات و عواطف درونی نیز از صفات ممکنات به حساب می‌آید و شارع فاقد صفات ممکنات است.