درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ فصل اوّل: مستقلّات عقلیّه/ باب اوّل: درباره صغرای مستقلّات/ جهت اوّل

مقدّمه چهارم:

درباره‌ی قضیّه العدل حسن و الظّلم قبیح دو نظریّه وجود دارد.

نظریّه اوّل: نظریّه محقّق اصفهانی و اتباع: این قضایا از قضایای مشهورات بالمعنی الاخصّ است.

توضیح: مشهورات بالمعنی الاخصّ و یا مشهورات صرفه به قضایائی گفته می‌شود که واقع آنها جز شهرت و اتّفاق آراء عقلاء نیست و نیز ملاک صدق و کذب در این قضایا، مطابقت و عدم مطابقت این قضایا با واقع تکوینی نیست. بلکه ملاک، مطابقت و عدم مطابقت با آراء عقلاء است. معنای حسن عدالت و قبح ظلم طبق این نظر، اتّفاق آراء عقلاء بر ممدوح بودن عدالت و مذموم بودن ظلم است و لذا در نظر جمیع عقلاء، فاعل عدالت مستحقّ مدح و فاعل ظلم مستحقّ مذمّت است.

(و منها الآراء المسمّاة بالمحمودة و ربّما خصّصناها باسم الشهرة اذ لا عمدة لها الّا الشهرة و هی آراء لو خلّی الانسان ...... منطق اشارات ج۱ ص۲۱۹).

نظریّه دوّم: نظریّه محقّق لاهیجی و اتباع: این قضایا از اوّلیات است.

توضیح: اوّلیات به قضایائی گفته می‌شود که صرف تصوّر صحیح طرفین قضیّه و توجّه به نسبت بین طرفین برای تصدیق و جزم عقل به این قضایا کافی است بدون اینکه نیاز به ملاحظه‌ی مسائل بیرونی باشد مثل قضیّه الکلّ اعظم من الجزء. معنای حُسن عدالت و قبح ظلم طبق این نظر این است که ممدوح بودن عدالت و مذموم بودن ظلم حکمی مجعول از ناحیه‌ی عقلاء نیست بلکه امری واقعی است که عقل آن را درک می‌کند و می‌فهمد اگر چه عقلائی در بین نباشد. (سرمایه ایمان محقّق لاهیجی ص۶۲، شرح اسماء الحسنی حاجی سبزواری ج۱ ص۱۰۷).

اقول:

حقّ از بین این دو نظر، نظر دوّم است.

دلیل: صغریٰ: مناط اوّلیّت قضیّه، تصدیق و جزم عقل به صرف تصوّر صحیح طرفین قضیّه است. (بالضرورة).

کبریٰ: تصدیق و جزم عقل به صرف تصوّر صحیح طرفین قضیّه، در قضایای مذکور موجود است. (هر کس رجوع کند به خود، داند که با قع نظر از اعتبار مصلحت و مفسده، کمال و نقص، حاکم به قضایای مذکوره است. لهذا احکام مذکوره از جماعتی که عارف به مصالح و مفاسد، کمال و نقص نباشند یا غافل از آن باشند نیز لا محالة صادر شود. این خود دلیل قاطع و انکار ناپذیری است بر اینکه حسن و قبح اشیاء مربوط به واقعیّت و عینیّت خود اشیاء است و عامل دیگری جز تحقّق عینی اشیاء در ثبوت این محمولات برای آنها دخالتی ندارد. و لا یختلف فیها اثنان من حیث انّهما ذوا عقل کحسن الاحسان و قبح الظّلم الّا ان یختلفا فی انطباقه علی المورد ....... حاشیه علّامه طباطبائی بر کفایه ج۲ ص۱۸۸).

نتیجه: مناط اوّلیّت قضیّه، در قضایای مذکور موجود است و با وجود مناط، قضایای مذکور جزء اوّلیات خواهند بود.