درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ فصل اوّل: مستقلّات عقلیّه/ باب اوّل: درباره صغرای مستقلّات/ جهت اوّل

فصل اوّل: مستقلّات عقلیّه.

مستقلّات عقلیّه یعنی حاکم به صغرای قیاس استنباط، عقل (عقل عملی) و حاکم به کبرای قیاس نیز عقل (عقل نظری) است و مضمون کبریٰ، ملازمه‌ی بین حکم عقل عملی و حکم شرع است. مثل دو مثالی که برای مستقلّات در جلسه‌ی قبل ذکر شد.

باب اوّل: درباره‌ی صغرای مستقلّات.

جهت اوّل: درباره‌ی ثبوت حسن و قبح برای افعال با قطع نظر از بیان شارع.

در این زمینه، دو نظریّه وجود دارد.

نظریّه اوّل: نظریّه عدلیّه: برای افعال با قطع نظر از حکم شارع، حُسن و قبح وجود دارد. بنابراین، بعضی از افعال در واقع حَسن و بعضی از افعال در واقع قبیح و بعضی از افعال فاقد وصف حُسن و قبح هستند.

طبق این نظریّه، متعلّق امر و نهی و اباحه‌ی شارع، به ترتیب، فعل حَسن و فعل قبیح و فعل فاقد وصف حُسن و قبح است. به حُسن و قبح طبق این نظریّه، حُسن و قبح عقلی یا ذاتیّ یا واقعی گویند.

نظریّه دوّم: نظریّه اشاعره: برای افعال با قطع نظر از حکم شارع، حُسن و قبح وجود ندارد. بلکه حسن و قبح افعال بعد از حکم شارع تحقّق پیدا می‌کند.

طبق این نظریّه، افعال در صورت امر شارع، حَسن و در صورت نهی شارع، قبیح و در صورت انتفاء امر و نهی از طرف شارع، فاقد وصف حُسن و قبح هستند (هدایة المسترشدین طبع قدیم ص۴۳۲). به حسن و قبح طبق این نظریّه، حسن و قبح شرعی و یا جعلی گویند.

توجّه مهمّ:

بعضی مثل مرحوم شیخ انصاری معتقدند که اشاعره منکر ادراک حسن و قبح افعال توسّط عقل هستند.

قال فی المطارح طبع قدیم ص۲۳۱: انّ العقل هل یدرک حسن شیء او قبحه ام لا یدرک فاثبته الامامیّة و من تابعهم من المعتزلة و انکره الاشاعرة ........ (ادراک در مرحله‌ی بعد از ثبوت است).

بعضی مثل محقّق نائینی معتقدند که طائفه‌ای از اشاعره منکر ثبوت حُسن و قبح و طائفه‌ای دیگر منکر ادراک حسن و قبح افعال توسّط عقل هستند.

قال فی فوائد الاصول ج۳ ص۵۷: قد نسب الی جملة من الاشاعرة انکار الحسن و القبح العقلیّین و انّ العقل لا یدرک حسن الاشیاء و قبحها بل بالغ بعضهم و انکر ثبوت جهة الحسن و القبح للاشیاء و انّ الحسن ما حسّنه الشارع و القبیح ما قبّحه.

بعضی مثل مرحوم محمّد تقی اصفهانی معتقدند که اشاعره منکر اصل ثبوت حسن و قبح هستند.

قال فی هدایة المسترشدین طبع قدیم ص۴۳۱: انّ الاشاعرة قد انکروا ثبوت المحکوم به رأسا فلزمهم انکار ادراک العقل له و کونه دلیلا علی حکم الشرع فلیس عندهم بحسب الواقع ما یتعلّق به ادراک العقل اذ لا حسن و لا قبح عندهم للافعال مع قطع النّظر عن حکم الشرع .......

نظر مشهور نیز همین نظر اخیر است.