درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/فصل اوّل: مفهوم شرط/جهت اوّل

دلیل اوّل بر امر پنجم:

هیئت جمله شرطیّه و یا ادات شرط در جمله‌ی شرطیّه برای ترتّب جزاء بر شرط به نحو ترتّب علّی انحصاری وضع شده است. به بیان دیگر برای ملازمه‌ی بین معلول و علّت منحصره وضع شده است. و دلیل این وضع، تبادر نزد اهل لسان است. بنابراین، امر پنجم، مقتضای وضع هیئت جمله شرطیّه و یا وضع ادات شرط در جمله‌ی شرطیّه است.

اشکال از طرف محقّق خراسانی:

صغری: اگر ادات و یا هیئت برای ترتّب و ملازمه‌ی مذکور وضع شده باشد، لازمه‌اش این است که استعمال ادات و یا هیئت در غیر ترتّب و ملازمه مذکور، مجاز و محتاج به علاقه باشد. (استعمال در غیر موضوع له، استعمال مجازی است و در استعمال مجازی طبق نظر مشهور علاقه لازم است).

کبری: و اللّازم باطل. (در نظر عرف، استعمال ادات و یا هیئت در ملازمه بین معلول و علّت غیر منحصره مثل استعمال در ملازمه بین معلول و علّت منحصره است. همانطوریکه عرف استعمال دوّم را حقیقت می‌داند، استعمال اوّل را نیز حقیقت می‌داند).

نتیجه: فالملزوم مثله.

دلیل دوّم بر امر پنجم:

از طرفی هیئت جمله شرطیّه و یا ادات شرط در جمله شرطیّه برای علاقه و ارتباط لزومی بین شرط و جزاء وضع شده است. و علاقه و ارتباط لزومی دو مصداق دارد. (الف: علاقه و ارتباط لزومی بین معلول و علّت منحصره. ب: علاقه و ارتباط لزومی بین معلول و علّت غیر منحصره). مصداق اکمل از بین ایندو، اوّلی است. از طرفی دیگر در مقام استعمال، اطلاق علاقه و ارتباط لزومی به مصداق اکمل انصراف دارد. بنابراین، هیئت و یا ادات انصراف به مصداق اکمل دارد.