درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/فصل اوّل: مفهوم شرط/جهت اوّل

با حفظ این مقدّمه، درباره‌ی دلالت جمله شرطیّه بر مفهوم سه مسلک وجود دارد.

مسلک اوّل: مسلک منسوب به قدماء. دلالت جمله شرطیّه بر مفهوم از باب دلالت فعل و عمل متکلّم بر مفهوم است. (با این بیان که اتیان شرط در کلام توسّط متکلّم، فعل و عمل اختیاری متکلّم است. بنای عقلاء این است که این فعل و عمل اختیاری، بخاطر غرضی است. غرض، دخالت شرط در حکم است و لازمه‌ی دخالت، ثبوت حکم هنگام ثبوت شرط و انتفاء حکم هنگام انتفاء شرط است و این، همان مفهوم است) و لذا قدماء بر اساس همین مسلک قائل به دلالت جمله شرطیّه بر مفهوم هستند.

اقول:

اشکال بر ثبوت مفهوم از طریق مسلک قدماء: صغری: اثبات مفهوم برای جمله شرطیّه بواسطه‌ی دخالت شرط در حکم، اثبات اخصّ بواسطه‌ی اعمّ است (دخالت شرط در حکم یحتمل دخالت انحصاری و یحتمل دخالت غیر انحصاری باشد. اگر دخالت، انحصاری باشد، اثبات مفهوم می‌شود و اگر دخالت، غیر انحصاری باشد، اثبات مفهوم نمی‌شود. بنابراین، دخالت، اعمّ از وجود مفهوم است. پس اثبات مفهوم بواسطه‌ دخالت، اثبات اخصّ بواسطه‌ی اعمّ است یعنی اثبات مفهوم بواسطه‌ دخالتی است که اعمّ از وجود مفهوم می‌باشد).

کبری:‌و اللّازم باطل (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله. هذا کلّه در صورتی است که در دخالت، دو احتمال باشد. ولی قبلاً گفته شد که ظاهر عبارت بعضی از قدماء (سیّد مرتضی) این است که منظور از دخالت شرط در حکم، دخالت غیر انحصاری است.

مسلک دوّم: مسلک متأخرین. دلالت جمله شرطیّه بر مفهوم از باب دلالت لفظ متکلّم (لفظ بما هو دالّ علی المعنی) بر مفهوم است. متأخرین بر اساس همین مسلک معتقدند که در صورت دلالت جمله شرطیّه بر امور خمسه، جمله شرطیّه دلالت بر مفهوم می‌کند.