درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/مقدمه اول/تعریف چهارم

تعریف چهارم: تعریف حضرت امام.

تقریر اوّل: المفهوم هو قضیّة غیر مذکورة مستفادة من المذکورة (مناهج الوصول ج۲ ص۱۷۷).

تقریر دوّم: المفهوم عبارة عن قضیّة غیر مذکورة مستفادة من القضیّة المذکورة عند فرض انتفاء احد قیود الکلام و بینهما تقابل السلب و الایجاب بحسب الحکم (تهذیب ج۱ ص۳۳۸).

اقول:

اشکال بر تعریف طبق هر دو تقریر: صغری: شرط صحّت تعریف، مانعیّت نسبت به اغیار و جامعیّت نسبت به افراد است (بالضرورة).

کبری: مانعیّت نسبت به اغیار و جامعیّت نسبت به افراد، در تعریف مذکور منتفی است (تقریر اوّل، مانع اغیار نیست چون تقریر اوّل شامل حیات زید که مستفاد از انّ زیدا جائنی است، می‌شود و حال آنکه حیات زید بالضرورة از مصادیق مفهوم مورد بحث در علم اصول نیست. و تقریر دوّم، جامع افراد نیست چون تقریر دوّم شامل مفهوم موافق نمی‌شود).

نتیجه: شرط صحّت تعریف، در تعریف مذکور منتفی است و با انتفاء شرط، صحّت تعریف نیز منتفی خواهد بود (تحریرات ج۵ ص۴)

نتیجه نهائی بحث در مقدّمه اوّل: غرض از تعریف مفهوم، افاده‌ی معنای اجمالی این لفظ است و این غرض، با هر یک از این تعاریف حاصل می‌شود. بنابراین، اکتفاء به هر یک از این تعاریف، صحیح است و تکلّم در تعریف مفهوم زائد بر آنچه که ذکر شد، بدون طائل خواهد بود. چون کلمه‌ی مفهوم در ادلّه شرعیّه موضوع برای حکمی قرار نگرفته تا بحث درباره‌ی تعریف آن، واجد ثمره‌ی عملی باشد.

همان آدرس نهایة الاصول.