موضوع: توجه به متون فقها برای کشف نظام

خلاصه: علت بررسی تاریخی نظرات فقها در بحث «نظام تشکیل خانواده» در جلسه قبل بیان شد.

نکته: ضرورت برگشت به کار علمی فقها این بود با توجه به احاطه‌ایی که فقیه به آیات و روایات از یک طرف و درک نیازهای زمان خود داشته‌اند بررسی آراء آن‌ها ضروری است.

«نکاح» شاه کلید بحث خانواده است و تمام کتب فقهی به عقد ازدواج توجه کرده‌اند، ولی عنوان تشکیل خانواده مطرح نشده ولی عناصر تشکیل خانواده مطرح شده است.

نظامی که به دنبال آن هستیم باید تعریفی از آن داشته باشیم. ما تأکید بر نظام‌سازی داریم و عناصر این نظام در آیات و روایات و کلام فقها وجود دارد و لذا دنبال کشف آن‌ها هستیم.

مباحث موجود در کتب فقهی ناظر به نظام بوده و نمونه‌هایی از وجود نظام در کلام فقها را در متنی که در مورد نظام امامت است آورده‌ایم. مهمترین نکته در نظام (که همان نظام فقهی است و آن یعنی مجموعه احکامی که در کنار هم هستند و با هم هماهنگی دارند و دنبال یک هدف هستند و این به تعبیر دیگر یعنی منظومه) چگونگی می‌باشد. که با رسیدن به نظریه که همان یافتن چیستی و چرایی یک موضوع است به نظام می‌رسیم؛ عصاره نظریه در نظام می‌شود پیش فرض؛ و بحث تقدم وتأخر اجزاء و رکن بودن از مباحث نظام است.

بیان نمونه از نظام امامت

اولین سؤال مورد ابتلا اینست که هدف و فلسفه امامت برای چیست؟ که برای آن هدف تشکیل داده شود و تحقق آن هم نظامی می‌خواهد

امام برای چه تعیین می‌شود؟ و به واسطه آن وظایف او باید معلوم باشد قبل خصوصیات، زمانی باید خصوصیات بحث شود که بدانیم چه کاری از او می‌خواهیم. خصوصیات فرع بر وظایف تعیین شده برای امام است.

در امامت اول وظائف باید روشن شود بعد خصوصیات معلوم شود که فرد توانمند برای این وظایف معلوم شود.

ترتیب بحث در نظام امامت چنین می‌شود:

    • وظائف امام

    • خصوصیات امام

    • قلمرو وظائف معلوم شود

    • وقتی قلمرو تعیین شد صلاحیت امام معلوم می‌شود

    • امکانات مورد نیاز امام

    • چه کسی امام را تعیین می‌کند و چگونه بیان می‌کند.

    • ملاک انتخاب امام

    • نحوه اعلام امام

﴿إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً ﴾[1] خدا بهترین افراد را برای این منسب انتخاب می‌کند.﴿ اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور﴾[2] .

نظام امامت زمانی اثر می‌دهد که از ابتدای خلقت تا انتها باشد تا بتواند ثمر بدهد به تعبیر قرآن: ﴿ وَ لَوْ أَنَّا أَهْلَكْناهُمْ بِعَذابٍ مِنْ قَبْلِهِ لَقالُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آياتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزى‌﴾[3]

استمرار امامت یک ضرورت و از طرف دیگر عدم تداوم عمر امامان لازمه‌اش تکرار امام است.

این اجزاء یک نظام است که به راحتی نظم آن‌ها را متوجه می‌شویم که ممکن است در مباحث کلامی هر بحث جداگانه بحث می‌شود؛ و ما فقط در تلاش هستیم که این عناصر را منظم کنیم.

با این نوع حرکت که تمام سؤالات ابتدا جمع شود نظم را می توان در احکام متوجه شویم، نظام تشکیل خانواده را می‌توان از آنچه در متن احکام آمده بدست‌ آوریم،‌ در این احکام تمام نیازهای اصلی انسان توجه شده.

توجه به عناوین کتب فقهی ما را به ضرورت مباحث متوجه می‌کند. در سیاست‌های ابلاغی خانواده از سوی رهبری می‌بینیم که مشاوره و آموزش قبل ازدواج توجه شده، در حالی که متأسفانه امروزه انجام نمی‌شود.

از مقایسه بین کتب فقهی به کمبودهای در این کتب دست‌ می‌یابیم و این بررسی مباحث نگاه جدیدی به ما عنایت می‌کند. هر یک از علما در این بحث به روش خود وارد و خارج شده‌اند،‌ و لذا تفاوت بین علما در فهرست مباحث «نکاح» دیده می‌شود.