استاذ سیدمنذر حکیم
درس خارج فقه
95/10/18
بسم الله الرحمن الرحيم
موضوع: بررسی سیاست‌های شانزده‌گانه مقام معظم رهبری در زمینه خانواده
﴿وَ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماما﴾[1]
خلاصه: در بحث مبانی فقه خانواده به سیاست های 16 گانه در زمینه خانواده رسیدیم و 7 محور را مورد مطالعه و دقت قرار دادیم.
محور هشتم از سیاست‌های شانزده‌گانه مقام معظم رهبری در زمینه خانواده:
«ایجاد فضای سالم و رعایت روابط اسلامی زن و مرد در جامعه»
با توجه به اینکه هر یک از اعضای خانواده نسبت به هم محرم هستند و آزادی نسبی در حجاب دارند ولی این آزادی در خارج وجود ندارد؛ و از طرف دیگر مسأله حجاب از اهمیت زیادی برخوردار است، لذا روابط اعضای خانواده با بقیه مردم باید به گونه‌ایی باشد که این رابطه از لحاظ شرعی سالم باشد؛ چرا که فضای سالم در محیط خارج از خانه تأثیر زیادی در خانواده دارد و باعث پویایی و آرامش خانواده است. لذا یکی از وظایف نظام تلاش برای ایجاد فضای سالم است و این از وظایف خانواده‌ها است که برای ایجاد این فضای سالم کمک کنند.
یکسری از امور باید بررسی و رصد شود:
1. آثار روابط خارج خانه بر داخل خانه
۲- آسیب شناسی روابط خارج خانه
۳- آسیب زدایی این روابط
سلامت خانواده عنصری مهم در سلامت جامعه است، در این مسیر هر چه زن و مرد در اشباع جنسی یکدیگر کمک کنند باعث آرامش روحی در جامعه می‌شود.
تحریکات شهوانی یکی از آسیب‌های مهم در بیرون خانه است که ایجاد می‌شود؛ محیطهای بسته و شبه بسته خارج از خانه که فضای ناسالمی برای زوجین فراهم می کند. بحث خلوت با نامحرم یکی از بسترهای آسیب‌زا و شاخص‌هایی است که روایات به آن اشاره کرده و در روایات نفر سوم در خلوت مرد و زن نامحرم شیطان معرفی شده است.
بحث ایجاد فضای سالم وظیفه جامعه مسئولان و خانواده‌ها است.
محور نهم از سیاست‌های شانزده‌گانه مقام معظم رهبری در زمینه خانواده:
«ارتقاء معیشت و اقتصاد خانواده‌ها با توانمندسازی آنان برای کاهش دغدغه‌های آینده آنها درباره اشتغال، ازدواج و مسکن»
در زندگی و معیشت خانواده باید روبه جلو باشد، دغدغه افراد خانواده درباره اشتغال که از لوازم زندگی مطلوب است باید کاهش پیدا کند. وظیفه نظام و دولت است که برای ارتقاء معیشت خانواده‌ها برنامه ریزی کند تا نگرانی خانواده‌ها نسبت به آینده فرزندانشان به حداقل برسد.
بعضی از انحرافات به دلیل فقر و فراهم نبودن فرصت ازدواج است. مثلا مسکن برای امنیت یک خانواده مهم است و اگر جایی برای سکونت نداشته باشد امنیت فرد به خطر می‌افتد اینجاست که نظام مسئولیت دارد و باید زمینه اشتغال و مسکن را فراهم کند تا شاهد کاهش انحرافات باشیم و همچنین باعث تحکیم ارتباطات اعضای خانواده می‌شود.
محور دهم از سیاست‌های شانزده‌گانه مقام معظم رهبری در زمینه خانواده:
«ساماندهی نظام مشاوره‌ای و آموزش قبل، حین و پس از تشکیل خانواده و تسهیل دسترسی به آن بر اساس مبانی اسلامی-ایرانی در جهت استحکام خانواده».
از وظایف یا سیاستهایی که در فقه مطرح شده و به عنوان مقدمه عدم وقوع در حرام بیان شده اینکه یک فرد مکلف که می‌خواهد وارد بازار کار شود باید احکام بیع (معاملات) را باید بداند و فراگیرد. در زمینه خانواده هم باید زمینه مشاوره گرفتن در سه زمینه «قبل ازدواج و تشکیل خانواده»، «حین تشکیل خانواده » و «بعد از تشکیل خانواده» فرام شود تا در این زمینه‌ها مشاوره داده شوند.
در شرایط امروز ما فقط مشاوره قبل طلاق و یا مشاوره ژنیتیکی داده می‌شود در حالی که مشاوره در تمام ابعاد زندگی خانوادگی باید باشد.
در زندگی امروز ما مسائلی مانند اینکه آموزش‌های رسمی و نهادینه شده را چه کسی به عهده بگیرد و اینکه چه زمانی مشاوره داده شود نیاز به آموزش افراد توسط افراد متخصص که عهده‌دار این سمت مشاوره دادن باشند بسیار جدی و مبرم است.
امروزه شاهدیم که عده‌ایی غیر متخصص برای طلاق مشاوره می‌دهند و هیچگونه احساس خطر و یا دلسوزی برای افراد و نظام و جامعه اسلامی وخانواده‌ها نمی‌کنند. این یکی از موارد مهم است که مقام معظم رهبری به آن اشاره کرده‌اند. عملی کردن این مسأله راهکارهای فراوانی می‌طلبد و برخی افراد مسئولیت پذیر طرح های خوبی در این زمینه دارند.
محور یازدهم از سیاست‌های شانزده‌گانه مقام معظم رهبری در زمینه خانواده:
«تقویت و تشویق خانواده در جهت جلب مشارکت خانواده برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های کشور در همه عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و دفاعی»
این بند در حقیقت نسبت به وظایف خانواده توجه دارد و اینجا وظایف خانواده نسبت به دولت اشاره شده. اگر دولت در صدد تهیه نظام مشاوره، ارتقاء معیشت و تکمیل نظام حقوقی است و در نظام آموزش و پرورش برای ارتقاء تک تک افراد خانواده سرمایه گذاری می‌کند در این سرمایه گذاری دولت، خانواده به عنوان عنصر اصلی مطرح است. نگاه رهبری بر این مبناست که فقط خود خانواده در این جا بهره مند نیست بلکه بازدهی آن برای نظام و جامعه نیز قابل توجه است و جای توجه دارد.
﴿وَ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماما﴾[2]
آن قله‌ای که برای خانواده مطلوب معرفی شده آنجاست که باید به جایی برسد که برای افراد پارسا و متعهد الگو و پیشقدم باشد، این نقشی است که خانواده باید ایفا کند و برای پیشبرد برنامه‌های کشور خانواده‌ها عنصری فعال در فرهنگسازی و تولید اقتصادی باشند؛ وقتی اعضای خانواده فعال باشند و در هر یک از بخش‌های مورد نیاز جامعه خانواده می‌تواند حرکت فعال داشته باشد مخصوصا وقتی که شغلها و کارها وحرفه‌ها بر اساس نیاز جامعه، کشور و خانواده‌ها و استعداد افراد در نظر گرفته شود.
در دفاع مقدس و هر فرصتی که کشور نیاز داشته بیشترین نقش را خانواده در تربیت افراد فداکار داشته؛ خانواده‌های مسئولیت‌پذیر بودند که حافظ اصلی نظام بودند و باید در حفظ این نقش بیشترین برنامه‌ها برای خانواده‌ها در نظر گرفته شود.
رابطه متقابل خانواده و نظام اجتماعی اسلامی و دولت با خانواده و احساس مسئولیت عمومی به عنوان جامعه بیشترین هم‌افزایی و بیشترین فرصت را برای خانواده و جامعه به وجود می‌آورد.
﴿وَ الْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسانَ لَفي خُسْرٍ * إِلاَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ﴾[3]
این سوره ارتباط فرد و جامعه نسبت به یکدیگر را به خوبی مطرح کرده است. صبر که دو طرفه باشد در خانواده و کمک یکدیگر بر صبر برای تکامل یکدیگر اثر گذار است.
تقوای مطلوب که در سوره‌های نساء، حجرات و آیات آخر سوره فرقان بیان شده بیشترین نقش را خانواده دارد، در سوره فرقان دعا و آرزوی پیشوایی و امامت برای متقین را دارد و لذا این خانواده وقتی پویا باشد می‌تواند بهترین انسان را تربیت کند مثل تربیتی که خانواده‌ای که امام حسن(ع) و امام حسین (ع) را تربیت کرد، و به دنیای بشریت اعطا کردند.
این دو شخصیت بزرگوار محصول بهترین خانواده‌ای است که در سوره «دهر» توصیف آن بیان شده است و خداوند این خانواده را به رخ جهانیان می کشد.
الگو بودن خانواده را امضا می‌کند و نتایج پرباری که این خانواده برای بشریت داشته نیز بیان شده است.
﴿إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَريراً * فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِكَ الْيَوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُوراً * وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَريرا﴾[4]
این نگاهی عمیق است که قرآن نسبت به ما درباره اهل بیت (ع) می‌دهد که در دامن خاتم پیامبران و کاملترین اسوه پرورش یافته‌اند و بیشترین اثر را در طول تاریخ داشته‌اند.