14/7/92

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم والحمدلله رب العالمین وصلی الله علی سیدنا ونبینا محمد وآله الطاهرین.

ربنا لا تکلنا الی انفسنا طرفة عین ابدا.

بحث ما در نظام اجتماعی بر اساس اثار شهید بزرگوار آیت الله العظمی سید محمد باقر صدر استاد بزگوار ما قدس الله سره بود و به اینجا رسیدیم که یک جمع بندی از مجموعة کلمات ایشان در المدرسة الاسلامیة والمدرسة القرآنیة والاسلام یقود الحیاة عرضه شد که خلاصه‌اش این شد که نظام اجتماعی اسلام با چند مشخصه مشخصة قبول آزادی انسان و عدالت محوری و عدالت گرایی فردی و اجتماعی و توجه به تأمین اجتماعی لازم در زندگیدر جامعة اسلامی برای همة انسانهای تحت پوشش این دین و این دولت اسلامی که در می‌آید خواهند بود و اسلام با توجه به اصل خلافت انسان و شهادت انبیاء این انسان را یک تحول درونی به وجود می‌آورد و این نظام اجتماعی به گونه‌ای است که انسان را اول از درون و در رتبة بعد از برون مورد حمایت و تربیت و رعایت قرار می‌دهد این خلاصة آن مجموعه از بحثی که در گذشته داشتیم یک تتمه‌ای امروز می‌خواهیم اضافه کنیم که این از لحاظ بحث وبررسی شایستة دقت و اهمیت است که ما می‌توانیم بگوییم که نظرات شهید صدر را با بحثهایی که راجع به ائمه علیهم السلام و اهل بیت داشتن هم می‌توانیم پیگیری کنیم چرا چون در نظام اجتماعی که شهید صدر بیان می‌کنند در جزوة خلافة الانسان و شهادة الانبیاء تاریخچة خلافت را می‌گویند و آن نظام خلافت را هم می‌گویند که این نظام خلافت انسان که در درون این نظام یا در کنار این نظام بحث نظارتی انبیاء و اولیاء خدا و فقهاء مطرح می‌شود و بحث ولایت رسول و ائمه و فقیه مطرح می‌شود این بحث بحث ولایت که در حقیقت جزء مکمل آن نظام اجتماعی است یعنی بدون این بخش نظارتی آن اصل خلافت که انسان را می‌خواهد تربیت کند خداوند با اصل خلافت و جایگاه خلافتی که به انسان می‌دهد انسان را می‌خواهد تربیت کند بدون این اصل نظارتی آن خلافت ممکن است به بیراهه برود و بشر به خاطر اختیاری که دارد به آن مقاصد مطلوب نرسد خب این را شهید صدر سعی کردند در زندگانی معصومین علیهم السلام ائمة اطهار به خوبی ببینند با این اعتقاد که ائمه معصوم هستند یعنی پیامبر و اهل بیت معصوم هستند و انسان معصوم مرتکب خطا نمی‌شود انسان معصوم فراتر از قانون خدا حرکت نمی‌کند بنابراین آن نظام اجتماعی که خدا طراحی کرده است در رفتار و کردار پیامبر و اهل بیت علیهم اسلام عینیت پیدا می‌کند و اگر کسی ابهامی در آن نظام اجتماعی از لحاظ تئوریکی داشته باشد در رفتار معصومین می‌تواند آن ابهامات را برطرف کند وقتی که گفته می‌شود که امام یا پیامبر ناظر وشاهد بر امت و معیار خواهد بود برای امت ومیزان خواهد بود وبا او ترازویی قرار داده می‌شود ونضع الموازین القسط لیوم القیامة آن میزان عدل و قسط در روز قیامت برگزار می‌شود و اعمال و رفتار افراد و امتها با این میزان سنجیده می‌شوند آن وقت وقتی که روایت از پیامبر می‌رسد که می‌فرماید علی میزان الاعمال می‌فرماید که علی میزان الاعمال است خب شخص را میزان قرار داده است و از آنجا فرموده است علی مع الحق والحق مع علی پس این میزان یعنی همان حق است یعنی حقی است که علی تبلور دهنده یا متبلور شدة آن حق را در علی می‌بینید و این همان بحثی است که اشاره کردم که یک بعد تربیتی دارد با قرار دادن الگو چه الگویی الگویی که تمام کمالات مطلوب در آن جمع شده باشد این الگو می‌تواند مربی این جامعه باشد و ضمانت رسیدن به آن اهداف در وجود او معنی پیدا می‌کند ولذا بررسی زندگانی و سیرة اهل بیت علیهم السلام و مطالعة کارنامة اهل بیت در طول تاریخ یکی از بحثهای بسیار بسیار مهم خواهد بود چون اولا بحث تطبیقی است برای آن نظام وثانیا اهل بیت با رفتارشان بسیاری از مواردی که برای بعضی ابهام داشته و ابهام دارد از بین می‌رود مثالی که زدیم و می‌شود زد در حالی که امام حسین علیه السلام برای شهادت جلو می‌رفت بعضیها می‌گفتند که شما نباید خودت را در تهلکه بیاندازیم یعنی القاء نفس در تهلکه تصور می‌کردند شهادت طلبی را القاء نفس درتهلکه می‌پنداشتند یعنی مصداق لا تلقی بایدیکم الی التهلکه را در این کار امام حسین می‌دیدند در حالی که امام حسین علیه السلام با رفتارش اثبات کرد من لحق بی استشهد و من لم یلحق لم یبلغ الفتح به پیروزی نمی‌رسد که این را از آن تحت الشعاع آن مفهوم القاء نفس در تهلکه در آوردند و فرمودند برعکس من می‌روم آنجا امر به معروف می‌کنم نهی از منکر می‌کنم یک وظیفه دارم انجام می‌دهم معنایش این هست که اگر من دنبال این راه نروم من از یک وظیفة امر به معروف و نهی از منکر کوتاهی کردم این القاء نفس در تهلکه است شما که سکوت کردید القاء نفس در تهلکه می‌کنید همانطوری که در شأن نزول این آیه آمده است که در مباحث انفاق آمده است یعنی بعضیها فکر می‌کنند که اگر انفاق فی سبیل الله کردند زیاده روی کردند تهی دست می‌شوند بی پول می‌شوند قرآن می‌فرماید اگر شما انفاق نکنید القاء نفس در تهلکه کردید چرا چون قرآن می‌فرماید با انفاق انسان به کمال می‌رسد انسان از بخل وشح نفس تعالی پیدا می‌کند ومن شح نفسه فاولئک هم المفلحون کسی که با انفاق فی سبیل الله و بالا بردن ظرفیت وجودی خودش و جود و کرم و بخشندگی و دهندگی را سرلوحة زندگی خودش قرار بدهد این انسان درمانده نخواهد بود این انسانی که جواد و کریم است مثل خود خداوند متعال لا تزیده کثرة العطاء الا جودا و کرما خدای چنین موجودی است که همه‌اش بذل و بخشش است و قرب ما به خدا یعنی رسیدن به این صفت کمال الهی یعنی ما هر چه در بذل و بخشش وجد و عطاء پیشروی کنیم به خدا نزدیکتر شدیم خب خیلیها این را نمی‌فهمند و این را متوجه نمی‌شوند که چگونه با انفاق با بذل و بخشش اموال انسان برکت پیدا می‌کند چگونه علم با بذل و بخشش یزکوا علی الانفاق یعنی فراوان می‌شود و رشد می‌کند و به تعبیر امروزیها چگونه یک جنبش نرم افزاری به وجود می‌آید با بذل و بخشش علم ما می‌توانیم یک تحول ایجاد کنیم با بذل و بخشش مالی و مادی و انفاق فی سبیل الله ما می‌توانیم چرخة اقتصادی جامعه را به حرکت در بیاوریم خب یا مفهومی که پیامبر صلی الله علیه وآله در زمانی که یک قربانی کردند و او را تقسیم کردند بین دوستان و همسایگان و مستمندان یکی از زنان پیامبر رنجید و عرض کرد یا رسول الله همه را که شما دادی چیزی برای ما نماند فرمودند آن که دادیم مانده و آن که می‌خوریم نخواهد ماند ببینید یعنی یک مفهوم صد در صد مخالف آن مفهوم ابتدایی که انسان برداشت می‌کند از داشتن و نداشتن پس سیرة اهل بیت علیهم السلام میتواند رمز گشا وباز گشای بسیاری از اصول کلی این نظام اجتماعی باشد لذا شهید صدر در یک مجموعه‌ای که تحت عنوان تنوع ادوار و وحدت هدف که در این مجموعه تعدادی از سخنرانیهای شهید صدر دربارة زندگانی اهل بیت و نوع نگرش به سیرة اهل بیت و نوع تحلیل حوادث مربوط به اهل بیت در این کتاب بسیار بسیار با ارزش گرد آوری شده است و چاپ شده است ما می‌توانیم آن نگاه تکمیلی شهید صدر به نظام را در آنجا پیگیری کنیم البته این کتاب تحت عنوان از سقیفه تا کربلا ترجمه شده است به فارسی و این کتاب بعدا یک مسیر تکاملی طی کرد چون بخشی از این سخنرانیها مفقود بود یا معلوم نبود دست چه کسی هست یا کنگرة شهید صدر یک نسخة جدیدی از این کتاب عرضه کرد و مطالب دیگری که در دست بعضی از شاگردان شهید صدر بود و نایاب و کم یاب بود آن را به دست آورد و اضافه کرد و یک مجموعة خوبی الآن شده است یعنی نسخة کنگرة شهید صدر الآن کاملترین نسخه است نسبت به نسخه‌های دیگر خب در آنجا از رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله شهید صدر شروع می‌کند و تحولات و تأثیراتی که این رسالت در جهان بشریت گذاشته و با فقدان رسول الله صلی الله علیه وآله که مناسبت شهادت رسول الله مطرح کردند چه آثار سنگین و خسارتهای فراوانی به جامعة بشری وارد شد و حالا خداوند چگونه این مشکلات و این آسیبها را ترمیم می‌کند واهل بیت چه نقشی در تکمیل و ادامة مسیر رسول الله ایفا کردند و در حقیقت با بازخوانی سیرة اهل بیت آن نظام و نگاه جامع اسلامی به انسان به بشریت به مسلمانان به مؤمنین ویژه در آنجا عنوان شده است و نقش اهل بیت را در حفظ رسالت اسلام در حفظ امت پیامبر صلی الله علیه وآله و آسیب زدایی اهل بیت از این امت و همچنین تشکل و ایجاد یک هستة بسیار بسیار مهم از مردم ایمان آورندة به خط اهل بیت که اینها در حقیقت حافظ حقیقی اسلام خواهند بود و چگونه اهل بیت این مجموعه را آبیاری کردند و سازماندهی نمودند و در نهایت چگونه توانستند اهل بیت علیهم السلام با همة مشکلات مطرح نسبت به اسلام بر پیامبر توانستند در مقابل این گرد بادها بایستند و عملی کنند آن خواستة اسلام را و خودشان را و آنچه را که داشتند در راه این دین و در راه این رسالت در طبق اخلاص تقدیم کردند و شهادت را با جان و دل خریدند تا این که دین خدا استوار و پایدار بماند و ریشه دار بشود در این جامعة بشری که ما همین نگاه را وهمین ایده را از شهید صدر در کتاب اعلام الهدایه که در چهارده جلد است عینا همین را دنبال کردیم پیاده کردیم و آنجا نشان دادیم که چگونه اهل بیت در همة ابعاد سعی کردند آن الگوی مطلوب را برای اسلام نشان بدهند لذا آن خطوط کلی نظام اجتماعی اسلام را به راحتی می‌شود از سیرة اهل بیت به دست آورد و در حقیت آن روش دیگر کشف نظام خواهد بود اگر دقت کرده باشید گفتیم شهید صدر گاهی ما را می‌برد به سراغ قرآن کریم وطرح سؤالاتی که مربوط به نظام هست و سعی می‌کنیم از قرآن پاسخ آن سؤالات را به دست بیاوریم و گاهی شهید صدر رفتند به سراغ فهم فقهاء وفتاوای فقهاء و از آنجا سعی کردند نظام اقتصادی را به دست بیاورند یعنی از آن فرآورده‌های دسته دوم و آن بر اساس فهم فقهاء برای آن مون خب یعنی از مبدأ گاهی شروع کردند و گاهی از آن مخرج و از آن خروجی آن متون اصلی که فتاوای فقهاء باشد دو مسیر طی طریق کردند اینجا هم همین دو مسیر را ما در آثار شهید صدر می‌توانیم در این زمینه ببینیم در المدرسة القرآنیة به سراغ قرآن مستقیما رفتند و نظریه و نظام خلافت را استفاده کردند در سیرة اهل بیت علیهم السلام آن شاخص زندگی اهل بیت که عصمت و تقید صد در صد به تعالیم اسلام و تعهد به اسلام نبوی آن را در سیرة اهل بیت بیان کردند و نشان دادند و عملکرد اهل بیت را هم در طول دو قرن و اندی به خوبی به ما نشان دادند و نقش اهل بیت علیهم السلام مثلا دربارة نقش امام جواد علیه السلام در تحکیم و تثبیت مکتب اهل بیت ایشان می‌فرمایند برای اولین بار در جامعة اسلامی یک کودک در سن هفت هشت سالگی تمام علماء و بزرگان را به تحدی و مبارزه طلبی دعوت می‌کند و با کودک بودنش در این شرائط تفوق علمی خودش را بر همة علمای آن زمان به اثبات می‌رساند و در حقیقت مکتب اهل بیت را از یک چالش بسیار جدی بیرون می‌آورد و دلیلی بر دلائل دیگر بر دلائل قرآنی و ورائی راجع به حقانیت اهل بیت به جامعة بشری عرضه می‌کند که بعد همین پدیده در حیات امام هادی علیه السلام تکرار می‌شود و همین پدیده مقدمه‌ای می‌شود برای امام مهدی علیه السلام که در سن پنج سالگی به امامت می‌رسد و دیگر آنجا شیعیان برایشان خیلی مسئله عادی می‌باشد و شد که دیگر دو امام را دیدند که در سن کودکی به امامت رسیدند و توانا بودند و توانستند از عهدة این جایگاه و مقام خطیر بر بیایند لذا برای مثل امامت مهدی امام مهدی علیه السلام در پنج سالگی مشکل خاصی و حادی به وجود نیامد و شیعیان پذیرای امامت امام مهدی علیه السلام شدند و امامتی که در بدو تولد آن امامت همراه با غیبت بود غیبت صغری بعد غیبت کبری یعنی با یک چالش خیلی مهم شیعیانی که با امامشان زندگی می‌کردند داد و ستد داشتند رفت و آمد داشتند ارتباط دشاند حالا به امامی باید معتقد بشوند که امکان ارتباط با او به جز بسیار محدود در غیبت صغری و عدم امکان ارتباط در غیبت کبری به معنای عدم امکان نه یعنی اصلا و ابدا ممکن نیست به معنای این که راهی برای ارتباط خود اهل بیت قرار ندادند به طور رسمی تا اینکه کسی مدعی نشود و بعد هویت اهل بیت و جای اهل بیت جای امام مهدی علیه السلام کشف نشود و این ذخیرة الهی بتواند پشت پردة غیبت به وظائف خودش به نحو احسن عمل کند ما سعی کردیم همین مفهوم را به گونة عملیاتی و با ارقام و آمار در جلد چهارده اعلام الهدایه آنجا نشان بدهیم که امام مهدی علیه السلام در دوران غیبت چگونه کلیة وظائف امامت را به نحو احسن با توجه به این شرائط ویژه انجام داده‌اند و انجام می‌دهند و امکان تحرک امام مهدی علیه السلام در دروان غیبت چقدر با برنامه و حساب شده بوده و هست و چگونه زمینه ومقدمات لازم برای ظهور را هم فراهم می‌کند بنابراین این نگاه شهید صدر نگاه بسیار مطلوب و دقیق و عملی و نگاهی است جامع که بتواند انسان از سیرة اهل بیت علیهم السلام همزمان دو بهره ببرد یکی الگو بگیرد برای زندگی خودش چگونه اهل بیت علیهم السلام در شرائط گوناگون انعطاف پذیر بودند و در کجا انعطاف پذیر نبودند یعنی چه چیزی غیر قابل اغماز است وچه چیزی قابل اغماز است تقیه یعنی چه و چگونه انسان با تقیه دین را حفظ می‌کند این را اهل بیت چگونه نشان دادند و کجا باید سکوت نکرد و شهادت را به جان خرید این را به خوبی اهل بیت علیهم السلام نشان دادند و این الگو گیری یکی از همان اهرمهای اصلی اسلام برای تربیت امت و جامعة اسلامی بود در نگاه شهید صدر و دو از رفتار و کردار و کلمات اهل بیت علیهم السلام ما کلیت اسلام را تمام اسلام را چگونه خواهیم فهمید اینجاست که ما دو کلمه از کلمات مطرح را به خوبی خواهیم فهمید در خطبة حضرت زهرا سلام الله علیها و در کلمات امیر المؤمنین علیه السلام این دو کلمه آمده است که امامت ما نظام برای ملت است امامت اهل بیت یک نظامی است برای جامعة اسلامی خب این نشان می‌دهد که اصل امامت فقط یک اصل اعتقادی نیست اصل امامت یک نظامی را نشان می‌دهد که این نظام نظام اجتماعی اسلام است و ولایتنا امانا من الفرقة و ولایت اهل بیت چگونه جامعة اسلامی را از چند دستگی بیرون می‌آورد هیچ چیزی الآن در جامعة اسلامی مانند اهل بیت نمی‌تواند مردم را به وحدت و حول محور ولایت جمع کند همة مکتبهای دیگر همة فرقه‌های دیگر شما می‌بینید چیزی ندارند که آنها را که همة مسلمین را متعهد کند ودور خودش جمع کند اما اهل بیت علیهم السلام حتی آنهایی که امامت اهل بیت را قبول ندارند اما اهل بیت بودن را و ویژگی داشتن اهل بیت نسبت به بقیة صحابه و این که اهل بیت آن انسانهای وارسته‌ای هستند که هیچ اشکال و ایرادی در طول تاریخ کسی نتوانسته به آنها بگیرد و آن محوری هستند که همة دلهای مسلمین به سوی او توجه خاص دارد در نماز صلوات بر پیامبر وآل پیامبر می‌فرستند و محبت اهل بیت را لازم می‌دانند پس شد ولایت اهل بیت یک محوری برای وحدت خب محور برای وحدت در حقیقت همان جامعة اسلامی که اسلام می‌خواهد ان هذه امتکم امة واحدة وانا ربکم فاعبدون این جامعه یکپارچه باید باشد جامعه‌ای که تحت حاکمیت خدا ولایت الهی عبودیت جامعه برای خدا این می‌تواند جامعه را از همة آفات نجات بدهد و آن جامعة صالح را یا جامعة اصلح را به وجود بیاورد پس اهل بیت با این محور شدن برای وحدت امت در حقیقت امت را از تفرقه از مرض تفرقه می‌توانند نجات بدهند و همینطور هم خواهد شد همینطور که در روایات نبوی آمده است و روایت اهل بیت روزی خواهد آمد که همة مسلمین بلکه همة دنیا بر محور اهل بیت جمع می‌شوند بر محور امام مهدی علیه السلام که من ولدی من ولد فاطمه من ولد الحسین تعبیر شده است امام مهدی که فرزند حسین شهید است این امام مهدی جامع کلمه خواهد بود این جامع الکلمة علی التقوی این باب الله الذی منه یؤتی از این دریچه باید وارد شد به سمت و سوی خدا پس نظام اجتماعی اسلام به گونه‌ای با اهل بیت گره خورده است که اهل بیت یگانه مصداق معرف آن نظام اسلامی هستند پس از رفتار اهل بیت شما می‌توانید به خوبی جامعیت آن نظام اسلامی را هم به دست بیاورید و کشف کنید و استنباط کنید پس ما دو نگاه خواهیم داشت برای فهم نظام اسلامی یکی از منابع یکی از آن مصادیق و آن سیره و زبان و بیان اهل بیت علیهم السلام که حالا راه آغاز راه را شهید صدر مطرح کردند و این راهی است که می‌تواند هموار باشد منابع زیادی داریم وقابل مطالعه خواهد بود ان شاءالله و به این ترتیب ما می‌توانیم از لابه‌لای سخنان اهل بیت علیهم السلام هم اصول کلی این نظام وهم جزئیات و خرده نظامها و آیین نامه‌های تفصیلی مطرح در تک تک این نظامها را به خوبی مطالعه کنیم و به دست بیاوریم هم در بیان و هم در رفتارشان به همین خاطر بحث سیره بحث بسیار غنی و ضروری است و متأسفانه کمتر به این بعد توجه میشود که سیره می‌تواند آن مبنعی از منابع تشریع و یک منبع ومرجعی باشد که نشان دهندة آن خط مشی اسلام در زندگی باشد این خیلی کم مورد توجه قرار گرفته و بیشتر به حواث تاریخی و دگرگونیها و تحولات و آن مصیبتهایی که برای اهل بیت پیش آمده بیشتر توجه شده تا این که یک نگاه جامع به زندگی اهل بیت علیهم السلام بشود و اسلام را از درون این ذخیره و آن گوهر گرانبها به دست بیاوریم خداوند متعال ان شاء الله توفیق عنایت کند که بتوانیم از این منبع لا یزال کمال بهره برداری را داشته باشیم وآخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین.