درس خارج اصول استاد قایینی

94/10/12

بسم الله الرحمن الرحیم

باسمه تعالی

موضوع: قاعده لا ضرر/مفاد /هیئت

خلاصه مباحث گذشته:بحث در مفاد ترکیب قاعده لاضرر بود که مبانی مختلف در مسأله اشاره شد و برخی از آن ها از جمله مبنای مرحوم شیخ الشریعة بیان شد که در ادامه بحث حول همین مبنا پی گیری می شود. خلاصه مباحث گذشته:بحث در مفاد ترکیب قاعده لاضرر بود که مبانی مختلف در مسأله اشاره شد و برخی از آن ها از جمله مبنای مرحوم شیخ الشریعة بیان شد که در ادامه بحث حول همین مبنا پی گیری می شود.

 

 

بررسی معنای حرمت تکلیفی در قاعده [مرحوم شیخ الشریعة]

آن چه بر کلام شیخ الشریعة مترتب می شود حرمت اضرار است اما مقید کردن سایر احکام به واسطه لاضرر از این معنا برنمی آید، به عنوان مثال تقیید وضو به وضو غیر ضرری از این معنا به دست نمی آید.

توجیه کلام مرحوم شیخ الشریعه هم به دو بیان گذشت و مرحوم آخوند هم به این مبنا اشکال وارد نمود به این بیان که استعمال جمله اسمیه در مقام انشاء غیر معهود است، بنابراین به نظر مرحوم آخوند چنین استعمالی غیر معهود و غلط است نه این که صرفا خلاف ظاهر باشد.

شیوع استعمال جمله اسمیه در مقام انشاء

انصافا آن چه که با مراجعه نصوص و روایات و احکام دیده می شود شیوع چنین استعمالی است، مواردی مثل انت طالق و مانند آن، لذا باید گفت که چنین استعمالی با طبع سازگار است بدون این که نیاز به رجوع به قول لغوی باشد، و مصحح این استعمال مجازی علاقات و مناسبات موجود است.

بنابراین استعمال جمله اسمیه اگر مصححی به نکته مجاز یا به حکم آن داشته باشد، دیگر مشکلی از استعمال در مقام انشاء ندارد.

لذا نمی توان با کلام مرحوم آخوند به مرحوم شیخ الشریعة اشکال نمود چرا که چنین استعمالی غیر ظاهر و غیر وضعی هست ولی استعمال غلطی نیست.

بر اساس آن چه که گذشت، استعمال ترکیب "لا ضرر" در این قاعده، از باب مفروغیت و مسلم بودن امتثال نهی، به بیان نفی آمده است و این تعبیر ابلغ از استعمال نهی است در مورد خودش.

نکته: اگر کسی در معنای هیئت "لا ضرر" قائل به نهی یعنی مختار مرحوم شیخ الشریعة شد، دیگر نمی تواند این قاعده را حاکم بر سایر احکام شرعی بداند، اما این که قائل به نفی در "لا ضرر" از رسیدن به حرمت اضرار محروم می شود جای بحث دارد.

 

بررسی معنای نفی حکم ضرری در قاعده [مرحوم شیخ انصاری]

مراد از لا ضرر نفی حکم ضرری است به این بیان که ضرر به حذف مضاف یعنی حکم، نفی می شود.

از آن جا که مجاز و تقدیر خلاف اصل است یعنی اطلاق ضرر بر حکم ضرری به نحو تقدیر و یا اطلاق ضرر بر حکم ضرری خلاف اصل است، لذا مرحوم نایینی به صدد دفاع از مرحوم شیخ آمده و مجاز را در مقام دفع نموده است به این بیان که در مقام مجازی در کار نیست بلکه معنای لا ضرر نفی حکم ضرری است از این باب که لفظ مسبب بر سبب اطلاق شده است، یعنی از باب علاقه سببیت حقیقتا مسبب به واسطه نفی سبب نفی می شود، یعنی اگر حکم منشأ ضرر باشد حقیقتا ضرر بر آن اطلاق می شود و بر اساس قاعده لا ضرر این حکم است که نفی می شود، کما این که آتشی که سبب سوختن است در صورت اطفاء، حقیقتا مسبب آن یعنی سوختن هم منتفی می شود.