1400/02/22
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: اعتبار خبر واحد در اعتقادات
گفتیم حکم در مسائل عام الابتلاء به صورت طبیعی مشهور و معروف می‌شود و لذا در این نوع مسائل شذوذ حکم با بطلان آن مساله تلازم دارد همان طور که ارتکاز قطعی حکم در بین مردم موجب قطع به حکم است و بر همین اساس هم گفتیم مساله تولد و امامت حضرت بقیة الله سلام الله علیه معلوم است و اثبات آن نیازمند خبر واحد نیست همان طور که مساله غدیر و امامت حضرت امیر المومنین علیه السلام یا مساله بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله، به علم ثابتند. (نقض نشود که اهل سنت از مسلمین مساله امامت حضرت امیر را قبول ندارند چون آنها منکر وقوع قضیه غدیر نیستند بلکه منکر مفاد کلام حضرت رسول هستند علاوه که ظلم ظالمین در ادامه، مانع از انتقال این علم به نسل بعدی شده است یا اشتهار خلافت غاصبین در نزد اهل سنت نیز نقض این مبنا نیست چون آنچه مورد ارتکاز آنها ست وقوع بیعت با خلیفه اول است اما اینکه این بیعت مستلزم امامت و خلافت است یک امر حسی نیست بلکه یک امر حدسی مبتنی بر مقدمات است و لذا ارتکاز بیعت با خلیفه اول، موجب علم قطعی ارتکازی به خلافت او نیست بر خلاف ارتکاز نص پیامبر بر امامت امیرالمومنین).
اشاره کردیم که این مساله از مسائل مهم در فقه و اصول است و مسائل متعددی را بر اساس این علم می‌توان اثبات کرد که به مثل مساله سن بلوغ دختران و یا عدم وجوب غسل جمعه اشاره کردیم. البته حصول علم متوقف بر التفات به این برهان و عام الابتلاء بودن و شهرت و شذوذ حکم است و اگر کسی به این برهان ملتفت نباشد یا عمومیت ابتلاء یا حکم مشهور یا شاذ در مساله مورد توجه او نباشد، علم نیز نخواهد داشت.
سومین مورد از موارد خبر واحد در امور اعتقادی جایی است که خبر بر وجود حقیقت و واقعیتی دلالت کند که علم در وجوب اعتقاد به آن اخذ شده است و قطع نسبت به آن موضوعی است. یعنی اگر علم به آن واقعیت حاصل شود اعتقاد لازم است و صرف وجود واقعی آن موضوع وجوب اعتقاد نیست. آیا اعتقاد به مفاد آن خبر لازم است؟ یعنی آیا خبر جایگزین علم می‌شود؟ مرحوم آقای خویی طبق مبنایی که داشتند اعتقاد را لازم می‌دانند چون از نظر ایشان شارع، اماره را علم اعتبار کرده است. ایشان در امور تکوینی که اثر شرعی ندارند، اخبار را از آثار علم می‌داند و صرف وجود واقعی را برای جواز اخبار کافی نمی‌دانند با این حال اخبار از واقعیت بر اساس خبر را جایز می‌دانند در مقابل مبنای مرحوم آخوند که حجیت را به معنای جعل منجزیت و معذریت می‌دانند و مرحوم آقای خویی گفتند بر اساس این مبنا، اخبار جایز نیست. شأن اعتقاد در این قسم (که قطع در آن موضوعی است) شأن اخبار از تکوینیات است و در حقیقت همان است چون از وجود واقعیتی خبر می‌دهد و لذا بر اساس نظر مرحوم آقای خویی باید بین مبانی مختلف در حجیت، تفصیل داد و مرحوم آقای تبریزی که حجیت خبر در امور اعتقادی را منکر بودند در این جا هم منکرند همان طور که منکر حجیت خبر در جواز اخبار هم هستند و لذا از این جهت هم خبر را در این امور اعتقادی فاقد اعتبار می‌دانند. پس در حقیقت ایشان عدم اعتبار خبر در این نوع مسائل اعتقادی را، به دو جهت و دلیل قبول دارند یکی قصور ادله حجیت خبر از شمول مسائل اعتقادی و دیگری قصور ادله حجیت خبر از جواز اخبار.
در این مورد به نظر ما، حق عدم اعتبار خبر است و خبر جایگزین علم موضوعی نمی‌شود اما نه به خاطر اشکال مرحوم آقای تبریزی بلکه چون علم در موضوع وجوب اعتقاد اخذ شده است و خبر واحد علم آور نیست و دلیل حجیت خبر هم آن را جایگزین قطع موضوعی نمی‌کند. ما در اصول به صورت مفصل توضیح داده‌ایم که ادله حجیت خبر از تنزیل خبر منزله قطع موضوعی قاصرند. حتی اگر مفاد برخی ادله حجیت خبر، اعتبار خبر به عنوان علم هم باشد با این حال این ادله بر ادله‌ای که قطع در موضوع آنها اخذ شده است حکومت ندارد چون این تعبیر، همان تعبیر دیگری از حجیت خبر است چرا که اگر هیچ حکمی که قطع موضوع آن باشد هم وجود نداشت باز هم این ادله (که خبر را علم اعتبار کرده است) معنا داشتند (همین که خبر حجت است و باید به آن عمل کرد). اما اینکه حتی باید به نسبت به قطع موضوعی هم به خبر عمل کرد، مقتضای اطلاق دلیل حجیت است و حق این است که دلیل حجیت به نسبت به این مورد اطلاقی ندارد چرا که دلیل حجیت سیره است و سیره نسبت به حجیت خبر حتی به نسبت به قطع موضوعی وجود ندارد.
صورت چهارم جایی است که مفاد خبر وجود حقیقتی است که اگر واقعا وجود داشته باشد ممکن است اعتقاد به آن لازم باشد اما وجوب اعتقاد معلوم نیست و مشکوک است. در اینجا مقتضای اصل برائت، عدم لزوم اعتقاد است چون حتی اگر به وجود آن حقیقت علم هم داشته باشیم، وجوب اعتقاد معلوم نبود چه برسد به وقتی که خبر بر وجود آن اقامه شده است.
بحث از اعتبار خبر در امور اعتقادی در اینجا تمام است و مساله اعتبار خبر در امور تکوینی را در درس چهارشنبه‌ها، ادامه خواهیم داد.