1400/06/24
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: اهدای جنین
مساله اهدای جنین، در کشور سال‌های متمادی است که به صورت قانون درآمده است و با رعایت شروطی مجاز شمرده شده است و در حال اجرا است. هم اصل مساله و هم پیامد‌های آن باید مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. در این بحث باید در موارد زیر بحث کنیم:
اول: کلیات بحث که در مورد اقسام و فروض مساله است. علاوه بر آنچه در خارج اتفاق می‌افتد ما باید همه صور قابل تصور را بحث کنیم. آنچه الان در خارج اتفاق می‌افتد به این صورت است که جنین شکل گرفته از اسپرم و تخمک زن و مرد، به زوج ثالثی واگذار می‌شود.
البته مفاد ماده یک قانون این است:
«به موجب اين قانون كليه مراكز تخصصى درمان نابارورى ذى صلاح مجاز خواهند بود با رعايت ضوابط شرعى و شرائط مندرج در اين قانون نسبت به انتقال جنينهاى حاصله از تلقيح خارج از رحم زوجهاى قانونى و شرعى پس از موافقت كتبى زوجين صاحب جنين به رحم زنانى كه پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشكى نابارورى آنها (هريك به تنهايى يا هردو) به اثبات رسيده اقدام نمايند.»
بر اساس این ماده اگر زوجین هر دو یا یکی از آنها نابارور باشند می‌توانند از این قانون استفاده کنند. اما شاید گفته شود این قانون برای فرض اضطرار نوشته شده است و بر این اساس گفته شود اگر یکی از زوجین نابارور باشد چه نیازی هست که جنین را به آنها اهداء کنند بلکه می‌توانند اسپرم یا تخمک طرفی که ناتوان از باروری نیست را با اسپرم یا تخمک سالم شخص دیگری تلقیح کنند که البته این صورت در حقیقت اهدای جنین نیست بلکه اهدای اسپرم یا تخمک است.
همان طور که یک مساله دیگر این است که اهدای جنین به زن مجرد جایز است؟ در قانون اهدای جنین به زن مجرد ممنوع است اما با قطع نظر از متن قانون، آیا این کار جایز است؟ یا حتی اهدای اسپرم به زن مجرد جایز است؟
پس پنج فرض مختلف باید مورد بررسی قرار بگیرد.
دوم: احکام مترتب بر اهدای جنین
الف ـ آیا جنینی که از مسلمان گرفته شده است را می‌توان به غیر مسلمان اهداء کرد؟
آنچه الان در خارج اتفاق می‌افتد این است که تخمک و اسپرم زوجینی که از این جهت مشکلی ندارند اما به خاطر مشکلات دیگر نمی‌توانند بچه دار شوند گرفته می‌شود و در آزمایشگاه تعدادی از آنها تلقیح می‌شود که یکی از آنها انتخاب می‌شود و به رحم زوجه منتقل می‌شود و باقی آنها را در جایی نگهداری می‌کنند (به صورت فریز شده یا صورت‌های دیگر) و در حقیقت برخی از آن جنین‌های باقی‌مانده را در چرخه اهداء قرار می‌دهند و به زن و شوهر دیگری هدیه می‌دهند و البته مطابق قانون اینکه پدر و مادر اهداء کننده چه کسی هستند و ... جزو اطلاعات به کلی سری است.
آنچه الان در ماده شش آیین نامه اجرایی مذکور است به شرح زیر است:
«مراكز مجاز تخصصى درمان نابارورى مكلفند نسبت به موارد زير اقدام نمايند:
الف - نگهدارى جنينهاى اهدائى از سوى اهداءكنندگان مسلمان و غير مسلمان به طور جداگانه و رعايت تناسب دينى و مذهبى زوجهاى متقاضى با جنين اهدائى در زمان انتقال.»
البته اینکه این کار در خارج رعایت می‌شود یا نه را من نمی‌دانم و هم چنین وجه اینکه باید یکسان بودن مذهب هم رعایت شود باید مورد بحث قرار بگیرد و وجهش الان روشن نیست.
ب - احکامی مثل ازدواج، ارتداد و ... که بر اساس دین و مذهب متفاوت هستند، در مورد بچه حاصل از این جنین اهدایی تابع حکم صاحبان تخمک و اسپرم است یا تابع حکم پدر و مادری است که جنین به آنها اهداء شده است؟ مثلا اگر صاحبان تخمک و اسپرم غیر مسلمان بوده باشند و پدر و مادری که جنین به آنها اهداء شده است مسلمان باشند آیا این بچه طاهر است؟ آیا ازدواج او قبل از بلوغ و اختیار اسلام با مسلمان جایز است؟
ج - مسائل مرتبط با نسب مثل محرمیت نسبت به پدر و مادر اصلی و پدر و مادری که جنین به آنها اهداء شده است. ازدواج، ارث، انتساب به قریش و سیادت (که موضوع احکام خاصی هستند).
دقت کنید که ممکن است ما اهدای جنین را جایز ندانیم اما باید در مورد این مسائل بحث کنیم چرا که عدم جواز به معنای عدم وقوع نیست ممکن است گفته شود این کار جایز نیست اما اگر اتفاق اتفاد نسبت به این آثار چه باید کرد؟ این طور نیست که اگر این کار جایز نباشد مثل زنا هیچ کدام از این آثار را نداشته باشد. آن آثار از مختصات زنا ست نه هر نوع بچه نامشروع.
و لذا ما در جای خود گفته‌ایم انزال در رحم غیر همسر، گناه دیگری غیر از زنا ست و لذا اگر کسی زنا کند و خارج از رحم انزال کند اما بعد این منی، جذب رحم شود و زن باردار شود، آن بچه، ولد الزنا نیست هر چند کار نامشروع باشد این کار شبیه تلقیح اسپرم اجنبی به رحم اجنبیه است. ولد الزنا یعنی کسی که خود زنا منشأ تولد او بوده است به اینکه انزال داخل رحم اتفاق بیافتد و زن باردار شود و البته حتی در خود زنا هم آنچه منتفی است ارث است نه نسب از جهت آثاری مثل محرمیت و ...
ضمائم:
قانون نحوه اهداء جنين به زوجين نابارور
مصوب ۲۹/ ۴/ ۱۳۸۲
ماده ۱-
به موجب اين قانون كليه مراكز تخصصى درمان نابارورى ذى صلاح مجاز خواهند بود با رعايت ضوابط شرعى و شرائط مندرج در اين قانون نسبت به انتقال جنينهاى حاصله از تلقيح خارج از رحم زوجهاى قانونى و شرعى پس از موافقت كتبى زوجين صاحب جنين به رحم زنانى كه پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشكى نابارورى آنها (هريك به تنهايى يا هردو) به اثبات رسيده اقدام نمايند.
ماده
تقاضاى دريافت جنين اهدايى بايد مشتركا از طرف زن و شوهر تنظيم و تسليم دادگاه شود و دادگاه در صورت احراز شرائط ذيل مجوز دريافت جنين را صادر مى‌‌كند:
الف - زوجين بنا به گواهى معتبر پزشكى، امكان بچه دار شدن نداشته باشند و زوجه استعداد دريافت جنين را داشته باشد.
ب - زوجين داراى صلاحيت اخلاقى باشند.
ج - هيچ يک از زوجين محجور نباشند.
د - هيچ يك از زوجين مبتلا به بيمارى‌هاى صعب العلاج نباشند.
ه - هيچ يك از زوجين معتاد به مواد مخدر نباشند.
و - زوجين بايستى تابعيت جمهورى اسلامى ايران را داشته باشند.
ماده
وظائف و تكاليف زوجين اهداء گيرنده جنين و طفل متولد شده، از لحاظ نگهدارى و تربيت و نفقه و احترام نظير وظائف و تكاليف اولاد و پدر و مادر است.
ماده ۴-
بررسى صلاحيت زوجين متقاضى در محاكم خانواده، خارج از نوبت و بدون رعايت تشريفات آيين دادرسى مدنى صورت خواهد گرفت و عدم تأييد صلاحيت زوجين قابل تجديد نظر مىباشد.
ماده ۵-
آيين نامه اجرائى اين قانون ظرف مدت سه ماه توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكى با همكارى وزارت دادگسترى تهيه و به تصويب هيأت وزيران خواهد رسيد.
آيين نامه اجرائى قانون نحوه اهداء جنين به زوجين نابارور
مصوب ۱۹/ ۱۲/ ۱۳۸۳
فصل اول تعاريف و كليات
ماده ۱-
در اين آيين نامه، واژه‌‌ها و اصطلاحات زير در معانى مشروح مربوط به كار مى‌رود:
الف - قانون: منظور قانون نحوه اهداء جنين به زوجين نابارور مصوب 1382- است.
ب - جنين: نطفه حاصل از تلقيح خارج از رحمى زوجهاى قانونى و شرعى است كه از مرحله بارورى تا حداكثر پنج روز خواهد بود. اين جنين مى‌‌تواند به دو صورت تازه و منجمد باشد.
پ - اهداء جنين: واگذارى داوطلبانه و رايگان يك يا چند جنين از زوجهاى واجد شرائط مقرر در قانون و اين آيين نامه به مراكز مجاز تخصصى درمان نابارورى براى انتقال به زوجهاى متقاضى داراى شرائط مندرج در قانون.
فصل دوم شرائط اهداء و دريافت جنين
ماده
زوجهاى اهداءكننده بايد داراى شرائط زير باشند:
الف - علقه و رابطه زوجيت قانونى و شرعى.
ب - سلامت متعارف جسمى و روانى و ضريب هوشى مناسب.
پ - نداشتن اعتياد به مواد اعتيادآور و روان‌گردان.
ت - مبتلا نبودن به بيمارى‌هاى صعب العلاج نظير ايدز، هپاتيت و ...
تبصره- مراكز مجاز تخصصى درمان نابارورى مكلفند قبل از دريافت جنين از اهداءكنندگان، وجود شرائط مذكور در اين ماده را احراز نمايند.
ماده
اهداء جنين بايد با موافقت و رضايت كتبى زوجهاى اهداءكننده و در مراكز مجاز تخصصى درمان نابارورى، با احراز هويت آنان و به صورت كاملا محرمانه انجام گيرد.
ماده ۴-
زوجهاى متقاضى جنين اهدائى بايد واجد شرائط مقرر در ماده (2) قانون باشند.
ماده ۵-
رسيدگى به درخواست دريافت جنين اهدائى، در دادگاه صالح و خارج از نوبت و بدون رعايت تشريفات آيين دادرسى مدنى به عمل مى‌‌آيد. صدور حكم به رد درخواست و عدم تأييد صلاحيت زوجين قابل تجديد نظر مىباشد.
فصل سوم تكاليف و وظائف مراكز مجاز درمان نابارورى
ماده ۶-
مراكز مجاز تخصصى درمان نابارورى مكلفند نسبت به موارد زير اقدام نمايند:
الف - نگهدارى جنينهاى اهدائى از سوى اهداء كنندگان مسلمان و غير مسلمان به طور جداگانه و رعايت تناسب دينى و مذهبى زوجهاى متقاضى با جنين اهدائى در زمان انتقال.
ب - دريافت و نگهدارى رأى قطعى مرجع قضائى از متقاضى.
پ - صدور گواهى و معرفى نامه لازم مبنى بر تأييد سلامت جسمى و روانى براى متقاضيان دريافت جنين طبق مقررات قانون و اين آيين نامه.
ت - دريافت، نگهدارى و انتقال جنينهاى اهدائى در شرائط كاملا محرمانه.
تبصره- اطلاعات مربوط به جنينهاى اهدائى، جزو اطلاعات به كلى سرى طبقه‌بندى مى‌شوند.
ماده ۷-
صدور گواهى عدم توانائى بارورى و همچنين توانائى زوجه در زمينه دريافت و نگهدارى جنين، پس از انجام تست‌ها و آزمايش‌هاى دقيق پزشكى در صلاحيت مراكز مجاز تخصصى درمان نابارورى مىباشد.
فصل چهارم شرائط لازم جهت دريافت، نگهدارى و انتقال جنين
ماده ۸-
هريك از مراكز مجاز تخصصى درمان نابارورى مى‌توانند بانك جنين طبق دستورالعملهاى وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكى دائر نمايند. اين بانك مسؤول دريافت و نگهدارى جنين و انتقال آنها به زوجين نابارور طبق مقررات مندرج در قانون و اين آيين نامه مىباشد.
ماده
مركز مديريت پيوند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكى موظف است طبق دستورالعملهاى وزارت ياد شده نسبت به دريافت، نگهدارى و انتقال جنين نظارت دقيق اعمال كند.
ماده ۱۰-
ارائه مدارك و اطلاعات مربوط به اهداءكنندگان و دريافت كنندگان جنين اهدائى تنها با رعايت قوانين مربوط به حفظ و نگهدارى اسرار دولتى و به مراجع قضائى صلاحيتدار مجاز مىباشد.